Daha karmaşık bir dünyada, bilgiyi kullanma şeklimiz bilginin kendisinden çok daha önemli olmaktadır.
Edward De Bono
Edward De Bono, 1980’li yıllarda ‘Altı Şapkalı Düşünme Tekniği’ metaforunu ortaya çıkarmıştır. Bu teknik düşünce kaynağı ile diğer yanda olan düşünceleri birleştirerek oluşmaktadır. Yani temelde bir konuya farklı açılardan bakma konusunda, önemli bir karar alırken, yargı ve hükümlerde kişilere yardımcı olur(2). Aynı zamanda öğrencilere yaratıcılık ve empati yeteneğinin gelişmesi konusunda destek olmayı amaçlamaktadır(1). Bu teknikle beraber bireyler duyguları, mantıktan; yaratıcılığı, bilgi birikiminden ayırır ve çok yönlü düşünmeyi sağlar. Bu düşünce tekniği altı farklı karakterde ve renkte şapkalarla metaforlaştırılmıştır(2).
Bu düşünme tekniğinde birbirinden farklı altı renk kullanılmaktadır. Her renk kendine has bir düşünceyi temsil eden sembollerden biridir. Bu altı değişik şapkanın oluşturduğu sembolik metafor, bir kişiden (kendimizde dahil) olaya farklı açıdan bakmasını istemek için, kolay kullanabileceği uygun bir bakış açısı yöntemi sunmaktadır. Ayrıca bu sayede yöntem uygulanırken kişinin olumlu veya olumsuz düşünmesi, yaratıcılığı ya da duygusal tepki vermesi istenebilmektedir(1). Düşüncenin kategorileştirilmesi, problemin veya konunun çok yönlü incelenmesini sağlamaktadır. Örneğin aşağıdaki tabloda görüldüğü gibi siyah şapka olaylara olumsuz bakış açısıyla, kırmızı şapka ise duygusal bakış açısıyla bakmaya yönlendirir. Altı şapkalı düşünme tekniği her alanda kullanımı ve düşünmeyi sağlar, düşünmenin farkında olmayı, değişimi ve ek olarak gelişip, geliştirme konusunda fırsatlar sunar(2).
| Beyaz Şapka | Kırmızı Şapka | Siyah Şapka | Sarı Şapka | Yeşil Şapka | Mavi Şapka |
| tarafsız, objektif | öfke, tutku | karamsar, olumsuz yargı, kötümser | parlaklık, aydınlık, pozitiflik | bereket, çimen, bitki | kontrol, orkestra şefi, serinkanlılık |
| rakamlar | duygu, duygusal bakış | olayların olumsuz yanlarına odaklanma | olumlu ve pozitif düşünme | verimli, büyüme, hareket | düşünme süreci düzenlenmesi ve kontrolü |
| beyazın saflığı | önsezi, sezgi | bir şey yapılırken nedenine odaklanma | pollyannacılık, iyimser, umutlu | yaratıcılık ve yeni fikirler | diğer şapkaların kullanımıyla ilgilenme |
| katıksız olgular | şeytanın avukatı | fırsatların değerlendirilmesi, yapıcılık | kışkırtma |
Yukarıdaki tabloda da görüldüğü üzere her şapkanın ve temsili her rengin kendine özgü özellikleri vardır ve bu özellikler Altı Şapkalı Düşünme Tekniğine şu şekilde yansımaktadır(1-2):
- Beyaz Şapka; renksiz, tarafsızlığı simgeler. Gerçeklere nesnel yaklaşılır, yargı, yorum, görüş ve fikir belirtilmez.
- Kırmızı Şapka; olaylara tepkiler, duygular ve sezgiler ile bakar. Duygularımız ön plandadır. Öfkeyi ve tutkuyu çağrıştırmaktadır. Karşı tarafın duygularını ve olaya bakış açısını öğrenme fırsatı sunar.
- Siyah Şapka; karamsar ve olumsuzluğun temsilidir. Duyguları dikkate almaz. Konunun veya olayın olumsuz, tehlikeli yanlarını ortaya çıkarır, tedbir konusuna vurgu yapar. Doğru veya yanlış mantığa dayalı gerçekçi sonuçlar sunar.
- Sarı Şapka; güneş gibi aydınlığı temsil eder. Bu özelliği ile mantıksal olumluluğu ifade etmektedir. Bir fikrin neden işe yarayacağı, sunduğu faydalar gibi konularda değerlendirmeyi sağlar. Değerli ve yararlı olana önem verir, mantıksal temel sağlar. Üretici ve yapıcı olandır.
- Yeşil Şapka; değişimin ve yaratıcılığın temsilidir. Yaratıcı düşünme temel konusudur. Şapkayı takan kişi, tek bir fikirden, bir sürü başka fikir üretebilir.
- Mavi Şapka; bütün renkleri içine alır ve kontrolü temsil eder. Geniş ve farklı görüşlerin harmanıdır, evrensel bir bakış açısı kazandırır. Odak noktasını belirler, sorunu açıklar ve sonuçta ne yapılması gerektiğine karar verir.
Altı Şapkalı Düşünme Tekniği, ortaya atılan konu ile ilgili kişinin kendisini riske sokmadan düşüncelerini ifade etmesini sağlamak, dikkatini düzenli şekilde birinden diğerine yönlendirebilmesine yardımcı olmak, olaylara veya durumlara farklı açılardan bakmasını sağlayabilmek, olayları veya durumları her yönüyle ortaya koyabilmek açısından faydalıdır. Bu düşünme tekniği bireylerin kişiliklerini, benliklerini çöküntüye itmeden fikirlerini veya düşüncelerini savunabilme olanağı vermektedir(2). Kolay uygulanma özelliğine sahip olduğundan kolay öğrenilebilmektedir, oyun niteliği de taşımaktadır. Sağladığı yararlardan bazıları şöyle sıralanabilir(1-2):
- Farklı düşüncelerin birbiriyle karışmasını önler.
- Tek tip düşünme yerine, farklı düşünce imkanları sunar.
- Düşünce sürecini geliştirir.
- Sadece bir noktaya odaklanma sağlar, bu da anlık düşünme faaliyetini sadeleştirir.
- Yaratıcı düşünme konusunda cesaretlendirir.
- Kişiler arası işbirliği sağlar ve tartışmaların şiddetini önler.
- Karar vermeyi kolaylaştırır.
- Empati yapmayı geliştirir.
- Eleştirel ve yaratıcı düşünceyi sağlar.
- Dinleme, konuşma, okuma ve yazmayı geliştirir.
- Problem çözme becerisini geliştirir.
- liderlik özelliklerini geliştirir.
- Özdeğerlendirme yapabilmeyi sağlar.
- Kişinin kendisine olan güvenini destekler.
- Disiplinlerarası ilişkiyi kuvvetlendirir.
- Kooperatif gruplarda veya çalışma takımlarında etkilidir.
- Öğrencilerin kaliteli soru sorma becerisini geliştirir.
Bu düşünme tekniği daha iyi ve pratik şekilde düşünebilme, pozitif yaklaşma, karar verme, yeni fikirler keşfetmede kişiye yardımcı olur. Fakat tekniğin başarısı bireyin nasıl düşünebildiğine de bağlıdır. Tekniği belli bir gruba uygularken bireyler her ne kadar başta kendi aralarında zıt fikirlere sahip olsalar da şapkaların renkleri değiştikçe, tarafsız kalarak farklı fikirler sunabilmektedirler. Altı şapkalı düşünme tekniği eğitim ve öğretim içinde, okul çağındaki çocuklara uygulandığında veya kullanıldığında yalnızca düşünce süreçlerine yardımcı olmakla kalmaz, yeni bir davranış kazandırmada, sınıf ortamındaki disiplini sağlamada, hayat içi problem çözme becerisini geliştirmekte de önemli sonuçlar vermektedir(2).
Kaynakça
- Orhan, S., Kırbaş, A. ve Topal, Y. (2012). Görsellerle desteklenmiş altı şapka düşünme tekniğinin öğrencilerin konuşma becerilerini geliştirmesine etkisi. Electronic Turkish Studies, 7(3).
- Can, H. A. ve Semerci, N. (2010). Altı şapkalı düşünme tekniğinin ilköğretim sosyal bilgiler dersinde öğrencilerin akademik başarısına etkisi. Eğitim ve Bilim, 32(145), 39-52
Okuduğunuz içerik sevgiyle oluşturulmuştur ❤️
