Gelişim PsikolojisiGenel

Baumrind’in Ebeveynlik Stilleri

Ebeveynlik stili nedir? Baumrind'in ebeveynlik stilleri nelerdir? Demokratik, otoriter, ihmalkâr ve hoşgörülü ebeveyn nedir?

Ebeveynlik çok önemli bir iştir ama çocuklar yararına anababalığa uygunluk testi hiç uygulanmaz.

George Bernard Shaw

Ebeveynlik Stili Nedir?

Ebeveynlik stili, bireylerin karakteristik özelliklerinin oluşmasında önem arz eden ve ebeveynlerinin kendilerine yönelik tutumlarını içeren bir olgudur. Çocukların gelişim farklılıklarında kalıtımın etkisiyle beraber ebeveynlerinin tutumları da bir o kadar önemlidir. Bunlar çevresel etmenlerdendir. Bir ebeveynin çocuğu ile geçirdiği vaktin miktarı ve kalitesi, çocuğa davranış biçimi, disiplin şekli, yargıları… Bu etmenler ve benzerleri çocukların karakterlerinin oluşmasında önemli rol oynar. Ebeveynlerin her türlü tutumu, çocuğun bilişsel ve sosyoduygusal gelişimleri üzerinde belirleyicidir.

Çocukluğumuzda bizi etkileyen bu belirleyiciler, bir yetişkin olduğumuzda da nasıl biri olacağımız hakkında ipuçları verir. Hatta, ebeveynlerimizin stillerini onlardan öğrenebilir ve kendi ebeveynlik hayatımızda da bu stilleri kullanabiliriz. Peki nedir bu stiller?

Diana Baumrind ve Ebeveyn Stilleri

Bir gelişim psikoloğu olan ve geçtiğimiz yıllarda hayata gözlerini yuman Baumrind, 1960’larda yaptığı pek çok çalışmalarda ve okul öncesi çağdaki çocuklarla yaptığı araştırmalar sonrasında üç farklı ebeveynlik stili tanımlamıştır. Bununla beraber söz konusu stillerin belirli özellikleri hakkında sınıflandırmalar ortaya koymuştur. Bunlar otoriter ebeveyn, demokratik ebeveyn ve hoşgörülü ebeveyn olarak tanımlanır. Daha sonra 1983 yılında Maccoby ve Martin tarafından, Baumrind’in çalışmalarına dayanarak bir ebeveynlik stili daha tanımlanmıştır. Bu da ihmalkâr ebeveynlerdir.

Otoriter Ebeveyn:

Bu ebeveynlik boyutunda anne ve baba, çocuklarına karşı sınırlayıcı, cezalandırıcı bir tutum sergiler ve fazla kontrolcüdürler. Çocuk katı kurallar ve disiplin ile büyür. Sürekli baskı altındadır ve ebeveyninden duyarlı davranışlar göremez. Bu stilde çocukların gereksinim ve beklentileriyle onları yetiştirenlerin istekler ve talepleri arasında bir denge söz konusu değildir(2). Ebeveynlerin katı kurallar koymasına karşın bu kurallar genellikle mantıklı değildir ve çocuk bu kuralları sorgulamak istediğinde ebeveyninden aldığı yanıt “Çünkü öyle olmasını istedim!” şeklindedir. Anne ve baba, çocuğundan sorgusuz sualsiz itaat bekler. Aşırı disiplinin ters etki yapması da olağandır. Örneğin çocuk, başkaldıran ve isyankar bir kişiliğe sahip olabilir. Böyle bir ilişki çerçevesinde büyüyen çocuklar, yetişkinliğinde sosyal açıdan yetersizlik çekebilir, zayıf iletişim becerilerine sahip olabilirler. Çoğunlukla mutsuz, kaygılı hissetmelerinin yanında kendilerini suçlama eğilimi ve intihar riski de yüksektir.

Demokratik Ebeveyn:

Demokratik ebeveynler çocuklarına sınırlar koyarken onların bağımsız yetişmesine de dikkat eder. Çocuğun davranışlarına karşı oldukça duyarlıdırlar ve sevgilerini, ilgilerini rahatça gösterirler. Bu ebeveyn-çocuk ilişkileri destekleyicidir ve çocuğun da bir aile bireyi oluşuna önem verilir. Çocuk bir hata yaptığında, otoriter ebeveynlerde olduğu gibi cezalandırmak yerine demokratik ebeveynler çocuğu bağışlamaya ve hatasını düzeltmesi için çaba göstermesine önem verir. Böyle bir çevrede büyüyen çocuk büyüdüğünde dost canlısı ilişkiler kurmakta zorlanmaz ve genellikle neşelidir. Öz kontrol yeteneğine sahiptirler, kendilerine güveni yerindedir.

Hoşgörülü (İzin Verici) Ebeveyn:

Çocuktan çok az şeyin talep edildiği ama yakın ilişkilerin de bulunduğu bir stildir. Hoşgörülü ebeveynlere sahip çocuklar sınırlardan uzak yetişirler ve oldukça bağımsızdırlar. Ebeveynler bu bağımsızlığın çocuğa olumlu etki edeceğini düşünse de bu çocuklar öz-kontrol konusunda sıkıntı yaşayabilirler. Çoğu anne-baba, çocuklarını bilerek böyle yetiştirir çünkü sıcak bir ilişki ile kısıtlamasız bir ortamın çocuk için iyi olabileceğini düşünürler. Her istediğinin yapılmasına alışan çocuklar büyüdüğünde başkalarına saygı duymakta zorlanabilir ve arkadaşlarıyla dostça ilişkiler kurmakta sorun yaşayabilirler.

İhmalkâr Ebeveyn:

Bu gruba dahil olan ebeveynler çocuklarına karşı düşük talep, az ilgi, az sevgi gösterirler. Çocuklarının hayatıyla son derece ilgisiz ve olan bu anne babalar çocuklarına, “Senin hayatından daha önemli işlerim var.” izlenimini verebilirler. Bağımsız yetiştirme ile boş verme arasındaki farkı karıştıran bu ebeveynlerin çocuklarında düşük öz-kontrol ve akran ilişkilerinde problemler gözlenebilir. Ek olarak bir araştırmada, hem annenin hem de babanın çocuğu duygusal açıdan yoksun bırakmasının düşük yaşam doyumu ve düşük öz saygı ile ilişkilendiği bulunmuştur(3). Ayrıca bu çocuklarda ileride suça karışma, antisosyal davranışlar gösterme ve depresyon görülme olasılığı da yüksektir.

Sonuç olarak, bu tutumların çeşitlilik göstermesinin nedenleri arasında kültür, kişilik, sosyoekonomik seviye ve eğitim durumu gibi etmenler sayılabilir. Ayrıca bir aile içerisinde birden fazla ebeveyn stili görülmesi de mümkündür. Örneğin baba otoriter olabilirken anne daha hoşgörülü davranabilir. Ayrıca belirtmekte fayda var ki bu tutumların belirleyicileri arasında çocuğun kişiliği de sayılabilir. Örneğin saldırganlığa eğilimi olan bir çocuğun ebeveynlerinin otoriter bir tutum benimsemesi mümkündür.

Ebeveyn ile çocuk arasındaki ilişki sandığımızdan daha önemlidir ve yaşam boyunca etkileri görülebilir. Sıcak ilişkilerin ve olumlu iletişimin bulunduğu her ailede çocuklar da mutlu ve sağlıklı olacaktır. En gelişmiş çocuk yetiştirme tarzı şüphesiz ki kişiye birey olma hakkını tanıyan ve onu gelişme yönünde destekleyendir(1). En doğru ebeveyn stilini belirlemekte farklı düşünceler olsa da birey olduğunu hisseden ve desteklenen çocuklar en mutlu olanları olacaktır.


Kaynakça:

  1. Öztürk, E. (2016). Psikotarih açısından çocuk yetiştirme tarzları ve çocuk istismarı, Türkiye Klinikleri, 2 (3), 24-
    34.
  2. Sümer, N., ve Güngör, D.(1999). Çocuk yetiştirme stillerinin bağlanma stilleri, benlik değerlendirmeleri ve yakın ilişkiler üzerindeki etkisi. Türk Psikoloji Dergisi, 14 (44), 35-38.
  3. Tuzgöl Dost, M., Aytaç, M., Kıbrıslıoğlu Uysal, N. (2019). Ebeveynlik Biçiminin Kişilik Özellikleri, Benlik Saygısı ve Yaşam Doyumunu Yordama Gücü. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 18 (71), 1146-1165. Erişim adresi: https://doi.org/10.17755/esosder.472964

Okuduğunuz içerik sevgiyle oluşturulmuştur ❤️

Başa dön tuşu