Beden Dismorfik Bozukluğu, temelinde kişinin görünüşünde hayali veya gerçek olsa da önemli olmayan kusur(lar)la yoğun bir şekilde zihnî meşguliyetidir(1). Sıkıntı verip vakit alan ve çoğunlukla kontrol edilmesi, direnilmesi zor zihinsel meşguliyetlerdir(2). Bu meşguliyetler işlevselliği sekteye uğratır, kişisel rahatsızlık yaşatır. BDB’nin başlıca özelliği vücut imgesindeki bozukluktur. Dış görünüşteki hayali ya da var olan hafif bir sorunla sıkıntıya yol açacak şekilde aşırı uğraş BDB tanılamada esas alınmaktadır(3). Majör depresyonun BDB’de sık görüldüğü bilinmekle beraber kaygı bozukluğu da görülmektedir(2). Bazı durumlarda madde kullanım bozukluğu ve OKB ile beraber de görülebilir.
DSM-5’e göre Beden Dismorfik Bozukluğu hayali ya da varolan hafif bir noksanlıktan dolayı ekstrem bir kaygı ve neticesinde tekrar eden davranışların (deri yolma, ayna kontrolü yapma, görünüşüyle alakalı olarak çevreden onay alma) ve zihinsel davranışların (dış görünüşünü farklı insanlarla kıyaslama) varlığıyla betimlenir(4). Sebepleri genetik-nörobiyolojik, gelişimsel, psikolojik ve sosyal olmak üzere çok boyutludur(1). Genetik aktarım, özgüven eksikliği, erken yaşlardaki duygusal zorluklar, eleştirel ebeveynler, akran baskısı, çocukluk travmaları BDB’nin sebeplerinden bazıları olabilir. Gelişen teknoloji ve sosyal medyanın hayatımıza yerleşmesiyle mükemmel beden ve yüzler paylaşıldıkça beden dismorfik bozukluğa uygun ortam yaratılmaktadır. Bu koşullarda büyüyen ergenlerin gelişen imajları kusursuz erkek ve kadınlardan oluşmaktadır(5). BDB ile ilgili ülkemizde yapılan bir araştırmada Aşkın (2021), çocuklukta baş, kulak, burun vb. uzuvlarla dalgaya maruz kalma öyküsünün önemini vurgulamıştır(1).
Bozukluğa sahip kişiler zihinsel meşguliyetlerini “saplantı, takıntı, utanç verici ve işkence edici” gibi kelimelerle belirtirler. Ayrıca semptomlardan dolayı toplumsal ilişkilerde ve iş ilişkilerinde kısıtlama-kaçınma tutumları sergiledikleri gözlemlenmiştir(6).
Kişiler genellikle yüz, saç, meme, kalça, burun, bacak ve cinsel organları merkezli belirtilerle meşgul olup dururlar. En sık görülen şikayetlerin başında soluk olmak, kırışıklıklar, izler, belirgin damarlar, simetrik olmama, zayıf saçlar veya saç dökülmeleri, tüylenmenin fazla olması gelmektedir. Büyük kafa ya da burun, uzun ağız, asimetrik yüz, küçük penis şikayetleriyle sık karşılaşılmaktadır(1). Bu kişilerin % 93.3’ünde zihinsel meşguliyete kompulsif davranışlar eşlik eder. En sık görülen kompulsif davranış belirlenen hayali kusuru yansıtıcı yüzeylerde defalarca kontrol etmek olurken ikinci sırada kişinin çevresindekileri bu kusura ikna etme ile bağlantılı sorular sorması gelir. Diğer kompulsif davranış örnekleri ise kusuru örtmek için makyaja başvurma, belli başlı kıyafetleri tercih etme, sık sık saç tarama gibi fazla çekidüzen davranışları ve bu vücut bölgesini başkalarınınkiyle karşılaştırma, deri yolmadır(6). Bazı durumlarda vücudu iple bağlama, kafanın çevresini veya yüzü çorapla sıkma gibi farklı davranışlar da gözlemlenebilir(2).
BDB olan kişilerin genelde çok fazla arkadaşı yoktur, sosyallikten uzak durup görünümleriyle alakalı dikkatin artabileceği plaj, alışveriş merkezi vb. mekanlara gitmekten kaçabilirler, araç kullanırken aynaya fazla bakmalarından dolayı trafik kazasına sebebiyet verebilirler(2). Bazı kişiler sadece gece dışarı çıkabilir (Ahmet Haşim’in bilinen bir özelliğidir)(1).
Genellikle ergenlikte başlamakla beraber çocuklukta bile ortaya çıkabilir(2). Bazı çalışmalarda bozukluğun iki cins için eşit dağılımda olduğu belirtilmiştir. Kimi araştırmalara göre BDB olan kişiler psikiyatri kliniklerine ilk defa 32-33 yaşlarına gelmektedirler. Burada bozukluğun yıllarca tanınmadan, tanılama olmadan sürdüğü görülmektedir(6). BDB olan kişiler psikiyatristten çok dermatolog, dahiliye, plastik cerraha başvurdukları için bozukluğun yaygınlığını da tayin etmek zordur.
Geç başvurunun diğer etmenlerinin de kişilerin sendromlardan mahcup olmaları, gizlemek istemeleri ve sorulmadıkça değinmemeleri olduğu üzerinde durulmaktadır(6). Belirtiler kişileri utandırabileceği için anksiyete, depresyon veya sosyal konularda halsizlik yaşadıklarında yardıma başvurabilirler(2).
Bir araştırmaya göre herhangi bir psikiyatrik tanı almış grupta BDB sıklığının normal popülasyondan daha yüksek bulunduğu belirtilmiştir(4). Türkiye’de yapılan araştırmalarda da BDB olan kişilerin yakınlarında en fazla OKB (Obsesif Kompulsif Bozukluk) (%15.4) bulunduğu belirtilmiştir. Bir diğer dikkat çekici bulgu ise OKB’nin BDB olan kişilerin sıklıkla annelerinde olduğudur(6).
Ayırıcı Tanı
- Kişiler görünümle alakalı meşguliyetlerini “takıntı” olarak tarif ettikleri için OKB tanısı alabilmektedirler. Fakat BDB’nin OKB’den farkı BDB’de içgörünün daha zayıf olmasıdır(1).
- BDB’yi obsesyondan ayıran en temel özellik BDB olan kişilerin algılarına tümüyle inanmalarıdır. Bu nedenle içgörü yoktur ve sanrısal belirtiler de görülebilir(5). Ayrıca BDB’de dış görünüm merkezli bir yoğunlaşma vardır.
- Uğraşlar şişmanlıkla ilgiliyse yeme bozukluğu, anoreksiya veya bulimia nervoza tanısı alabilmektedir. Buna rağmen yeme bozukluğundan muzdarip olarak yardım isteyen çok az kişi net olarak fiziki kusur kaygısı taşır(1).
- Cinsel kimlikten rahatsızlık duyma durumunda cinsel kimlik bozukluğu tanısı alınabilir.
- Sosyal fobi ve hipokondriyazisle ortak özellikler taşır fakat kaygı odağı daha farklıdır(1).
- Kusurdan dolayı utanç ve kaygı; belli, vakit alıcı, sürekli, işlevselliği bozacak şekilde değilse sosyal kaygı/sosyal fobi durumu gözlenebilir.
Kişinin dış görünüşünde gerçekten bir sorun olabilir fakat burada BDB diyebilmek için kişinin bununla aşırı uğraşına bakılır. Bunu gizlemek için özel bir çabanın olup olmadığı göz önünde bulundurulmalıdır.
Tedavi
BDB’nin tedavisi zordur(2). Genelde depresyondan daha fazla doz ve daha uzun süreli tedavi gerekmektedir. Danışanla güvenli ilişki kurmak önemlidir(1). Ayrıca etkili yollardan birinin SRI (serotonin geri alım inhibitörleri) diğerinin de BDT yaklaşımları olduğunu bazı bulgularla belirtilmiştir(2).
İlaçlar performansı düzeltmekte, sıkıntıyı ve kusurla meşgul olunan zamanı azaltmaktadır. BDT tedavilerinin etkili yollarında ise bilişsel yeniden yapılandırma, sosyal ortamlarda kusurla yüzleştirme ve kaçınma davranışlarını engelleme, aynaya bakmama gibi davranışların etkili olduğu bildirilmektedir(2).
Davranışçı-bilimsel metotlar; kişilerin görünümlerini daha gerçekçi değerlendirmelerine yardım etme, tekrarlayan davranışlara direnme, tepki engelleme, sosyal etkileşimi arttırma/maruz bırakma, özsaygıyı iyileştirme, başa çıkma-gevşeme tekniklerini öğretme şeklinde özetlenebilir(1).
Cerrahi müdahaleler, bu kişilerin aşırı beklentilerini seyrek olarak karşılar. Ayrıca kişiler operasyon sonrası doktorlarına kızıp mahkemeye müraacat edebilirler. Bazen burun, meme ameliyatlarının bu uzuvlarla meşguliyeti azalttığı görülür fakat sonrasında kişinin farklı uzuvlara dikkatini yönelttiği belirtilmektedir(1).
Kaynakça
- Aşkın, R. (2021). Beden algısı bozukluğu (Vücut dismorfik bozukluğu) : Hayali çirkinlik hastalığı. http://rustemaskin.com/beden-algisi-bozuklugu/
- Karamustafalıoğlu, O., ve Karamustafalıoğlu, N. (2000). Beden dismorfik bozukluğu. Düşünen Adam: Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Dergisi, 13(2), 107-109.
- Semiz, Ü.B., Başoğlu, C., Ebrinç, S., Ergün, B.M., Noyan, C.N., ve Çetin, M. (2005). Sınır kişilik bozukluğu hastalarında vücut dismorfik bozukluğu, travma ve disosiyasyon: Bir önçalışma. Klinik Psikofarmakoloji Bülteni, 15(2), 65-70.
- Kaytan, M. (2015). Beden dismorfik bozukluğu belirtilerinin bilişsel davranışçı model doğrultusunda tanı almamış yetişkin bir örneklemde incelenmesi (Yüksek lisans tezi). ProQuest Dissertations and Theses veri tabanından erişildi. (UMI No. 28738259)
- Uluhan, E.F. (2021). Beden dismorfik bozukluğu. https://www.antalyapsikiyatri.com/yetiskin-psikolojik-sorunlari/beden-dismorfik-bozuklugu
- Aslan, S.H. (2000). Beden dismorfik bozukluğu: Bir gözden geçirme. Düşünen Adam: Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Dergisi , 13(13), 33-41.
Okuduğunuz içerik sevgiyle oluşturulmuştur ❤️
