Adli Görüşme Nedir?
Adli görüşmeler, saldırganı tespit etmek, tekrarlanma tehlikesi olan saldırgan davranışları önlemek ve adli süreçte ilgili makamlara gereken bilginin teminini sağlamak amacıyla yapılan görüşmelerdir. Tedavi amacı gütmemesi ve genellikle tek seferlik görüşmeler olmaları bakımından klinik görüşmelerden ayrılırlar.
Tek seferlik görüşme olması özellikle çocuklarla çalışılırken önemlidir. Aksi takdirde çocuk, bilgileri unutabilir, bastırabilir veya geniş bir hayal gücü sayesinde değiştirebilir. Bu etkenler bilginin güvenilirliğini sarsar. Çocukların etraftan etkilenme, tekrarlandığı zaman ifadeyi değiştirme olasılıkları yüksektir. Bu sebepten tek seferde ve en kısa süre içerisinde ifade alınması çok önemlidir.
Çocuklarla Adli Görüşme Öncesi Hazırlık
Görüşmeye başlanmadan önce çocuğun dosyasını okuyarak gelişim seviyesini tespit etmek, orada bulunuş sebebini iyi bilmek gerekir. Ayrıca dil de fazlasıyla önemlidir. Hangi dilde konuştuğu, şivesi, aksanı olup olmadığı görüşme esnasında bilgimiz dahilinde olmalıdır. Görüşme sırasında anlamı tam olarak anlaşılmayan bir kelime kullanılırsa bu kelimenin ne demek olduğu çocuğa mutlaka sorulmalıdır.
Bazı kelimelerin anlamları yöreden yöreye değişir. Özellikle eğer bir istismar vakası ile karşı karşıyaysak cinsel organların yöreden yöreye farklı lakaplarla anıldığını bilmek önemlidir. Tek bir kelimenin gözden kaçması veya önemsenmemesi bizi bambaşka ve yanlış sapaklara yönlendirmeye yetebilir.
Görüşme Esnasında Dikkat Edilmesi Gerekenler
Görüşme başladıktan sonra esas konuya geçmeden önce çocuğun da görüşmeye hazırlanması gerekir. Çocuğa neden o anda orada bulunduğu kendisine sorulmalı ve maruz kaldığı durumu anlayıp anlamadığı ölçülmelidir. Eğer çocuk maruz kaldığı durumdan habersizse öncelikle neden orada bulunduğu çocuğa uygun bir dille açıklanmalıdır.
Sonrasında bulunulan ortamın özellikleri açıklanmalı, ayna arkasından izleyen savcı, polis, sosyal hizmetler görevlisi gibi personeller varsa bu durum hakkında çocuk bilgilendirilmeli, personeller tek tek çocuğa tanıtılmalıdır. Orada bulunan herkesin onun iyiliği için orada olduğu çocuğa yine anlayacağı bir dille anlatılmalıdır.
Tekrar tekrar ifade almanın bilgi güvenilirliğini sarsabileceğini önceden ifade etmiştim. Bununla birlikte aynı olayı tekrar tekrar tekrar anlatmak bir çocuk için ek bir travma yaratabildiği gibi yaşadığı olayı normalleştirmesine de neden olabilir. İkisi de sağlıksız durumlardır. Bu sebeple özellikle çocuk vakalarında tek bir görüşme yapılır ve uzman görüşürken savcı ve görevli emniyet mensupları gibi personeller de orada bulunur. Aydınlatılması gerekli olduğu düşünülen noktalarda görüşmeyi sağlayan uzmanla kulaklık yardımıyla iletişim kurarlar.
Çocuğun anlattıkları için “İkimizin arasında kalacak.” gibi cümleler asla kullanılmamalıdır. Orada konuşulanların mahkemeye bildirileceği, o esnalarda ailenin veya bakım verenlerin de bu durumdan haberdar olabileceği çocuktan gizlenmemelidir. Çocuğu süreç hakkında dürüst bir şekilde bilgilendirmek önemlidir.
Sık Rastlanan Etik İhlaller
Çocuğun başından geçenleri anlatabilmesi için bir güven ilişkisi kurulması gereklidir fakat bu ilişki bir psikolog danışan ilişkisi olmamalıdır. Bunun sebebi görüşmenin tek seferlik olacak olmasıdır. Kurulacak olan bağlanma ilişkisi çocuğa sonradan kaybetme travması yaşatabilir. Bu sebeple çocuğun ihtiyaçları mümkün mertebe minimum düzeyde karşılanmalı ve fazladan merhamet davranışlarında bulunulmamalıdır.
Görüşmeler esnasındaki gözlemleri ve ipuçlarını yakalayabilmek ve doğru şekilde değerlendirebilmek önemlidir. Çocuğun becerileri, gelişim seviyesi, algı düzeyi, olay hakkındaki bilgi seviyesi önceden test edilmeli ve bir zekâ testi gerekip gerekmediği de tespit edilmelidir. Fiziksel temasa duyarlı olup olmadığı da gözlenmelidir.
Bu aşamada aşılmaması gereken önemli bir sınır vardır. Çocuğun fiziksel duyarlılığı olup olmadığı yeni travmalara sebebiyet vermemek amacıyla asla fiziksel temas kurarak anlaşılmaya çalışılmamalıdır.
Çocuğun kişisel sınırlarını bilerek veya bilmeyerek ihlal etmek ve doğabilecek travmaları tetiklemek hangi amaçla olursa olsun etik dışı bir davranış olmakla birlikte çocuğun ruhsal sağlığı açısından da olumsuz bir girişimdir. Bu noktada yapılabilecek olan şey dikkatli bir gözetlemeden ileri gitmemelidir.
Her birey için güvenli mesafe, kendi kol mesafesi kadardır. Çocuğun görüştüğü kişiyle ve çevresindeki diğer insanlarla arasına koyduğu mesafe bize duyarlılığı hakkında belli başlı ipuçlarını verebilir. Örneğin çevresindekilerden kendini fazla uzakta tutması durumunda bir istismar ihtimalini aklımızda bulundurmamızı gerektirir. Bunun yanında belli özelliklere sahip insanlardan (cinsiyet vb.) kaçınması vb. davranışlar bize olası saldırganın kimliği hakkında ipuçları da sağlayabilir. Tabii ki bunlar elle tutulamayan verilerdir ve kesinliği mümkün değildir. Benim verdiğim örnekler genel geçer örneklerden ibaret olmakla birlikte her vakanın kendine has olduğu unutulmamalıdır.
Dikkatli Bir Gözlemin Yanında Kullanılabilecek Teknikler:
Resim çizme ve çizdiği resmi yorumlatma, cümle aralarındaki boşlukları tamamlatma, hikâye anlattırma, ya da oyun yollarıyla çocuğun kendisini ifade etmesi sağlanabilir. Anatomik bir bebek veya çizim üzerinden yaşadığı olayı anlatması da istenebilir.
Burada yine belirtmek isterim ki yakın zamanda çıkan bazı temelsiz eleştiriler de bu konular üzerineydi. Anatomik bir resim üzerinden alınan bir ifadeyle birlikte resim çizdirmek de eleştirilere dahil edilmişti. Bilinmesi gereken nokta, bu tekniklerin sağlam temellere dayandığı ve bu teknikleri kullanan kişilerin de gerekli eğitimleri almış alanında uzman kişiler olduğudur. Resim çizme ve bunun gibi diğer teknikler çocuğun travmasını derinleştirme riskinden bizleri korur ve güvenli sınırlar içerisinde ifade alınmasına olanak tanır.
Görüşmeyi Sonlandırma
Görüşme bilgi alındıktan hemen sonra bitirilmez. Daha farklı konulardan konuşmalar yaparak çocuğun kaygı seviyesi düşürülür ve görüşme daha sonra sonlandırılır. Görüşme sonlandırılırken çocukla daha sonra görüşme talep edilmemeli, çocuk tarafından böyle bir talep gelirse bir daha görüşülemeyeceği çocuğun anlayacağı bir dille ifade edilmelidir.
Tahminden Delil Olmaz! Adli Görüşme Sonrası Rapor Yazma Aşaması
Görüşme esnasında boş bir nokta kalmaması için çocuğun anlattıklarında net olarak anlaşılmayan her şeyi çocuğun açıklaması istenmelidir. Boşlukta kalan bir bilgi eksikliği oluşursa rapor yazma esnasında rapor yazan kişi tarafından kendi hayal gücüne göre bu alan doldurulmamalıdır. Çocuk eğer çıplak bir insan resmi çiziyorsa bunu neden böyle çizdiği, o kişinin kim olduğu gibi sorularla olayı çocuğun netleştirmesi sağlanmalıdır.
Raporlarda kuramsal nedenlere değil akademik temellere yer verilmelidir.
Kaynakça
- Öncül, Ö., (2020). Adli psikoloğun görev ve sorumlulukları. Durak, E. Ş., Durak, M. (Ed). Adli psikoloji içinde (s. 304-323). (2. baskı). Ankara: Nobel Yayınları
- Durak, M. (2020). Adli psikolojide etik. Durak, E. Ş., Durak, M. (Ed). Adli psikoloji içinde (s. 287-303). (2. baskı). Ankara: Nobel Yayınları
Okuduğunuz içerik sevgiyle oluşturulmuştur ❤️
