AraştırmalarDeneyler

Kırık Camlar Teorisi: Bir Kereden Bir Şey Olmaz

Kırık camlar teorisi nedir ve hakkındaki bilgiler nelerdir? Zimbardo'nun kırık cam deneyi nedir, nasıl yapılmıştır?

ABD’li psikolog Philip Zimbardo‘nun 1969 yılında gerçekleştirdiği bir deneyden yola çıkılarak oluşturulmuş bir teori olan kırık camlar teorisi, James Wilson ile George Kelling tarafından 1982 yılında makale olarak yayınlanmıştır. Teoriyi başlangıç olarak şu şekilde açıklayabiliriz; düzen içerisindeki kamusal alanda ortaya çıkan bir sorun hemen düzeltilmelidir çünkü bu düzenin sürdürülememesi, daha ciddi suçların ve vandalizm kavramının ortaya çıkmasına sebep olur. Başka bir deyişle, eğer bir mahallede bazı camları kırık bir bina varsa ve bu kırık camlar onarılmazsa, kimi insanlar tarafından binadaki diğer camların da kırılması kaçınılmazdır(1).

Suç psikolojisi üzerine pek çok araştırma ve deney düzenlemiş olan Zimbardo, daha sonra kırık camlar teorisinin geliştirilmesine katkı sağlayacak bir deney düzenledi. İki arabadan birini Kaliforniya’daki bir mahalleye ve diğerini ise Bronx’taki bir mahalleye bıraktı. Aynı zamanda arabalardan birinin kapıları aralıktı ve plakası sökülmüştü. Arabaları terk ettikten birkaç dakika sonra plakası olmayan ve kapıları aralık olan araba, çevredeki insanlar tarafından yağmalanmaya başladı. Daha sonra arabanın aküsü, radyatörü bir aile tarafından çalındı. Bir gün içerisinde arabanın döşemeleri ve camları kullanılamaz hale geldi. Zimbardo ise bu esnada gizli kameralar sayesinde tüm bu olanları kaydetmekteydi fakat tüm bu süre içerisinde diğer mahalleye bırakılmış olan araba hala zarar görmemişti.

Zimbardo, henüz hasar almamış arabanın yanına giderek elindeki balyoz ile arabanın kaputunu çökertti. Daha sonra yeniden gözlemlemeye başladı ve kaputtaki çöküntüyü gören insanların birkaç dakika içerisinde hasar verme olayına ortak olmasını izledi. İlk arabanın başına gelenler, ikinci arabanın da başına gelmeye başladı. Zimbardo her iki durumda da zarar veren barbarların çoğunluğunun, öncelikle düzgün ve saygın görünümlü beyazlar olduğunu kaydetti(2). Bu demek oluyor ki daha saygın ve nazik insanlar, kaba ve yıkıcı insanlar kadar kırık bir cam gördüklerinde bir diğerini kırmaya yeltenmekten çekinmiyor.

Hayatımızdaki Kırık Camlar

Ortaokul çağında bir çocuk olduğunuzu düşünün. Sınıftaki zorba bir çocuk tarafından hakarete uğradınız ve çok üzüldünüz ama tepki vermediniz. Belki tekrar yaşanmayacağını düşünerek üstünü kapatmak istediniz, korktunuz ama o cam bir kere kırıldı ve kırık camları gören pek çok arkadaşınız size zorbalık yapmaya başladı çünkü ilk kırığı tamir etmediniz ya da kırılmasına tepki göstermediniz. Tıpkı Zimbardo‘nun deneyinde olduğu gibi kırık camı ve kaputu gören herkes bir zararın da kendisinden gelmesinden çekinmedi.

Şehir hayatından bir örnek verecek olursam, çöp toplama aracının geçici bir süreliğine arızalandığını ve bir gün boyunca şehrin birkaç yerinde çöplerin toplanamayacağını düşünelim. Bunun üzerine bir kafe, çöp torbasını çöp kutusunun dolu olması sebebiyle bir ağacın dibine öylece bıraktı. Bunu gören mahalle sakinleri de bu düzensizlikten yararlanmak istedi ve herkes çöpünü ağacın dibine yığdı. Sonucunda ise çöpten bir dağ ortaya çıktı ve tüm bunları sadece bir çöp torbası başlattı.

Örnekleri çoğaltabiliriz; ilk yalan, ilk hırsızlık, ilk aldatma… Bu teoriye dayanan örneklerden de yola çıkarak ister kırık camlar bizim hayatımızda olsun ister düzen sağlanması gereken kamu alanlarında olsun, suça eğilimli insanların suç işlemeleri için düzensizlik veya kırık bir cam yeterli oluyor. Bir kereden bir şey olmaz diyerek hareket eden insanlar görebiliriz fakat bir kereden çok şey olabiliyor. İlk kırığımızı görüp daha çok parçalamak isteyenler elbette olacaktır fakat kırmalarına izin vermemek tamamen bizim elimizde.


Kaynakça:

  1. Doğan, H. İ. ve Sevinç, B. (2011). Suç teorileri ve şehir güvenliği: Bitlis iliyle ilgili genel bir değerlendirme. Polis Bilimleri Dergisi, 4, 27-53.
  2. Seyrek, A. M. (2019). Psikoloji Sözlüğü (2. Baskı). Yediveren Yayınları.

Okuduğunuz içerik sevgiyle oluşturulmuştur ❤️

Başa dön tuşu