Kişiliğin birçok tanımı bulunmaktadır ve bu konu psikologlar arasında tartışılmaktadır. Ancak kişilik için yapılan tanımların ortak özelliklerine dikkat ederek en uygun tanımı ortaya çıkarmak mantıklı olacaktır.
İnsanın en ayırt edici özelliği onun bireyselliğidir. Onun gibi bir kişi dünyaya asla gelmemiştir ve bir daha da gelmeyecektir.
(Gordon Allport)
Kişi ve Çevre
Acil bir afet durumunda hepimiz aynı tepkiyi mi veririz veya biri üzerimize doğru geldiğinde ne yaparız? Bazı insanlar donup kalır diğer seçenekler arasında savaşıp, kaçmak da var. Her kişi farklı tepki verecektir. Aynı uyarıcılara karşı neden farklı tepkiler gösterdiğimiz kişilikle ilgilidir. Davranışımızı yöneten acaba çevre mı yoksa biz kendimiz miyiz? Genel kabul gören yanıt ise çevre, durum ve kişinin de yani her ikisinin de etkili olduğudur.
Kişiliğin Tanımı
Günlük dilde kişilik sözcüğü diğerlerinin bizim üzerimizdeki izlenimlerini aktaran değerlendirici bir nitelik ve betimleyici bir işlev görür. Örneğin, kişiliksiz veya saldırgan, uyumlu biri demek. Kişilik psikolojisi açısından kişilik sözcüğü günlük dildeki kullanımlardan çok daha kapsamlı ve farklı bir şekilde kullanılır. Kişilik, genetik ve biyolojik eğilimleri, sosyal deneyimleri ve değişen çevre koşulları içeren iç ve dış etkilere bağlı evrimsel bir süreci temsil etmektedir.
Literatürdeki kişilik tanımlarında vurgulanan ögelere baktığımızda kişiliği şu şekilde tanımlayabiliriz: “Bireyi diğerinden ayıran, bireye özgü, tutarlı ve yapılaşmış özellikler bütünüdür“. Yapılan tanımda dikkat çekilmek istenen nokta diğer insanlarla ortak yönlerimiz değil, bizi biz yapan ve diğerlerinden ayıran bize özgü özellikler bütünüdür. Kişilik psikologlarının da tam olarak ilgilendiği alan farklılıklarımızdır. Elbette ki benzer özelliklerimiz olabilir ama her insandaki oluşturulan kişilik örüntüsü farklı olacaktır.
Tanımda yer alan diğer bir nokta ise kişiliğin tutarlı olmasıdır. Yani genellikle pozitif olan birisinden negatif olmasını beklemezsiniz. Ama bu kişinin hiçbir zaman negatif olmayacağı veya size negatif bir tepki vermeyeceği anlamına gelmez. Biz sadece kişinin davranışlarına bakarak ondan tutarlılık bekliyoruz ve bu da doğaldır. Tanımdaki “yapılaşmış bir bütün” vurgusu da oldukça önemlidir. Burada kastedilen şey kişiliğin çok sayıda özellikten oluşan bir sistem olduğu ve sistemi oluşturan bu özelliklerin birbiriyle ilişkili ve bireye özgü bir örüntü oluşturduğudur.
Kişilik ve Kültür
Psikologlar insanların ve kişiliklerinin kültürel bir bağlamda var olduğunu fark etmişlerdir. Dikkat çeken ayrım ise de bireyci ve kollektif kültürlerdir. Daha çok Kuzey Avrupa ülkelerinde ve ABD’de görülen bireyci kültürler, bireysel gereksinim ve başarılara çok önem verir. Bu kültürlerde insanlar, kendilerini bağımsız ve eşsiz olarak görür. Bunun tam tersi olan kollektik kültürlerde insalar; aile, kabile ya da ulus gibi daha büyük bir gruba ait olma isteğindedirler. Bu insanlar rekabetten çok işbirliğine önem verirler. Bireysel başarıdan çok grup başarısından tatmin olurlar. Pek çok Asya, Afrika, Orta ve Güney Amerika ülkeleri kollektif kültür tanımına uyar.
Genetik Faktör
Doğuştan olarak kişilik özelliklerimiz belirlenmiş midir yoksa çevresel faktörlerden mi elde ederiz bunu? Bu soruyu cevapladığımızda sadece çevresel veya kalıtım diyemeyeceğiz. Yapılan araştırmalarda her ikisinin de etkisinin olduğu görülmektedir.
Kişiliğe Farklı Yaklaşımlar
Her yaklaşım, davranıştaki bireysel farklılıkları açıklamak için değişik bir noktayı temel alır. Bu altı yaklaşım insan kişiliğini anlayabilmek için birbirini tamamlayıcı modeller olarak düşünülse de çoğu zaman davranış konusunda birbirine zıt görüşler öne sürerler. Temel yaklaşımlardan 6 tanesi şunlardır:
- Psikanalitik
- Ayırıcı Özellik
- Biyolojik
- İnsancıl/Varoluşçu Kuramlar
- Davranışsal/Sosyal Öğrenme
- Bilişsel Yaklaşım
Konumuzu Gordon Allport’un bir sözüyle bitirelim:
Kişilik o kadar karmaşık bir şeydir ki onu incelemek için geçerli her türlü yöntem kullanılmalıdır.
Yararlanılan Kaynaklar ve İleri Okuma:
- Yazgan İnanç, B., Yerlikaya, E.E. (2016). Kişilik Kuramları. Ankara: Pagem Akademi
- Burger, J.M. (2006). (İ. D. Erguvan Sarıoğlu Çev.). Kişilik. İstanbul: Kaknüs
Okuduğunuz içerik sevgiyle oluşturulmuştur ❤️
