Psikolojik Rahatsızlıklar

Negativist Kişilik Bozukluğu: Pasif Agresif İsyanlar

Bazı insanlar hayatının dümenini hangi yöne kıracağına karar veremez. Hep ikircikli bir noktada kalır; onları huzursuz eden bağımlılık duygularıyla, aynı ölçüde rahatsız edici olan kendini ortaya koyma arzusu arasında gidip gelirler. Aynı zamanda hem muhtaç hem de bağımsız olduklarından, kendilerinden beklenen performansı göstermeyi kabul eder ama bir yandan da otoriteyle ciddi sıkıntı yaşar, dışsal kontrolcü müdahalelere içerlerler. Yanlış anlaşıldıklarını, takdir edilmediklerini hissetmeleri ve hayal kırıklığına uğramaları kaçınılmazdır. Haklarını aramazlar ve isteklerini doğrudan ifade etmekte sıkıntı yaşarlar (6*).

Hoşnutsuzlukları derinleştikçe, insanların onlara yaklaşımında kusur bulmaya ve dolaylı veya pasif biçimde duygusal ve davranışsal isyanlara başlarlar. Dışarıdan gayet uyumlu hareket ediyor gibi görünseler de esasında işi erteleyerek, kasten etkin çalışmayarak, yarım yamalak bir iş çıkararak ve süreci inceden inceye tıkayarak beklentileri sabote ederler (4*). Bu inatçı işbirliğine yatkın olmayan, zıtlaşan, her şeyde kusur bulan, surat asan, dudak büken, karamsar kişiler çevrelerindekilerin de şevkini kırarlar. Bazen pişmanlıklarını içtenlikle dile getirseler de nihayetinde tekrar somurtmaya ve zıtlaşmaya başlarlar (2*).

Hepsi otoriteden nefret eder, ona karşı çıkar ve kendilerinden bir şey talep edenlerin birinden, yoluna taş koyarak intikam alır.

Vaka Örneği

23 yaşındaki Kübra’nın hayatından memnun olmadığı daha görüşmenin başından açıktı. En çok neyi değiştirmek istediği sorulduğunda ”Doktor olan sizsiniz, ben nereden bileyim?” diye çıkışmıştı. Görüşme ilerledikçe temek bir örüntü giderek netleşti. Kübra tedavi süreciyle ilgisiz her şeyin üstünde fazlaca duruyor, ilgili olan şeyleri ise üstünkörü geçiyordu (2*).

Sorunları hakkında hiçbir fikri olmadığı iddiasının aslında bir tuzak olduğu çok geçmeden anlaşıldı. Doktor sorunlarıyla ilgili bir yorumda bulunduğu anda Kübra bunun asla doğru olamayacağını savunuyor veya bu yorumun aksini gösteren, ancak daha önce paylaşmadığı bilgiler veriyor, tüm bunları yaparken de doktoru suçluyordu. ”Belli ki herkes beni ne kadar anlıyorsa siz de o kadar anlıyorsunuz” diye geçiriyordu. Bazen çok daha somurtkan bir ifadesi olsa da, bazen de bu zıtlaşmalarını yüzündeki gülümsemeyle gizliyordu.

Doğrudan aile ilişkileri sorulduğunda, Kübra bu alanda da çocukluğu hariç hep sorun yaşadığını söylemişti. Küçük bir kızken onu çok tatlı, sevimli buluyorlardı. Aile toplantılarında anne babası onunla hava atıyor, ondan ”gururumuz ve neşemiz” diye söz ediyorlardı. Oysa 10 yaşında geldiğinde hayatı değişmişti. Annesi hamile kalmış, artık neredeyse bir kadın olduğuna göre Kübra’nın ev işlerine yardımcı olması gerekeceğini söylemişti; çamaşır, ütü, yemek, bulaşık gibi işlerde sorumluluk almalıydı artık. Ev işlerini ihmal ettiğinde ağır cezalara maruz kalıyordu. ”Benim için doğru olduğuna inandıkları şeyi yaptılar muhtemelen” diye anlatıyordu Kübra o günleri. ”Ama onların hakkaniyetli olduğu şey beni köleleştirdi, kız kardeşime ise tanrıça muamelesi yaptılar. Ne yapsa yanına kâr kalıyordu. Gerçi onları geri kazandım. Tam olarak nerede hata yapılacağını gayet iyi biliyordum.”

Kübra’nın evliliğinde yaşadığı mevcut sorunların çocukluğuyla ilişkisine dair içgörüsü olmadığı anlaşılıyordu. Hatta ne zaman bir şey sorulsa, kendini açmaya hemen direnç gösteriyor, savunmaya geçiyordu. Sonlara doğru seans artık bir ”şikayet seansına” dönmüş, Kübra yaşadığı zorlukları hiçbir şekilde ”sahiplenmez” olmuştu. Herkes aşırı kontrolcüydü ve o yalnızca maruz kaldığı adaletsizliklere tepki veriyordu. Görüşmenin sonunda suçlayıcılığı her halinden belli bir tavırla ”Şimdi daha iyi hissediyor olmam gerekirdi, öyle değil mi?” diye sordu (2*).

Negativist Kişiliğin Çeşitleri

  • Dolambaçlı Negativist: Özellikle boyun eğmeyi gerektiren ve kişiyi bir amaç uğruna kullanabilecek bir araca indirgeyen, onu biricik bir insan olmaktan çıkaran beklentilere dolaylı direnç gösterme, bu negativist tipinin alameti fabrikası sayılabilir (2*).
  • Yıpratıcı Negativist: Kendi gündemleri ve başkalarına sadakatleri arasındaki çatışmanın ortasında kalmış vaziyettedirler. Ancak buna rağmen açıkça ve maksatlı olarak kavgacı, geçimsiz bir tavır benimsemişlerdir. Aslına bakarsanız bu kişiler söz konusu çatışmadan dolayı öyle köşeye sıkışmışlardır ki her talep veya beklenti onlara yük gelir; bunun onları hor görmek için bir fırsat olduğunu düşünürler.
  • Hoşnutsuz Negativist: Dert yanma konusunda bir dünya markasıdır. Diğer insanların hedeflerine ulaşmaktan alacağı tatmine engel olmak için her tür zımni eylem ve eylemsizliğe başvuran dolambaçlı negativistlerin aksine, hoşnutsuz negativistler sinir bozucu şikayetlerde bulunarak, gizlemeye pek az zahmet ettikleri eleştirileriyle ve doğrudan iğneleyici sözler sarf ederek saldırırlar.
  • Salınan Negativist: Dengesiz, sık değişen duygu ve tutumlarıyla kendini belli eder. Mesela kendilerini şefkatli, öngörülebilir, ilginç, hatta cezbedici kişiler olarak tanıtabilir ancak birden gergin, ters, geçimsiz insanlara dönüşebilirler (2*).

Negativist Kişiliğe Farklı Bakış Açıları

  • Psikodinamik Yaklaşım: Negativistlerdeki psikodinamik unsurların izini; ya temel güvenin oluştuğu ilk evreye ya da sadistçe ısırmanın ortaya çıktığı ikinci yarısına ekleyebileceğimiz gibi, özerklik-dış kontrol meseleleriyle yüzleşilen anal evrede de bulabiliriz (2*).
  • Bilişsel Yaklaşım: Bilişsel açıdan, negativist şüpheci ve son derece katıdır, ”yapmamalıyım” tarzı cümlelerin güdümündedir ve siyah beyaz düşünme tarzından mustariptir.
  • Kişiler Arası Yaklaşım: Ödüllerin dağılımıyla son derece meşguldür ve bazen hırçın bir kıskançlığa kapılabilir. İş ortamındaysa insanların onu sömüreceğini varsayar ve asla teslim etmeyeceği işleri tamamlamaya söz verir.
  • Evrimsel Yaklaşım: Bu modelde negativistler aktif biçimde ikircikli olarak resmedilir; kendi ihtiyaçlarını ön planda tutmak ile başkalarının gündemine saygı göstermek arasında yaşadıkları çatışma vurgulanır (2*).

Belirtileri

DSM-IV Tanı Kriterleri

Genç erişkinlik döneminde başlayan ve çeşitli bağlamlarda görülen bir örüntüdür; olumsuz tutumlar ve yeterli performans taleplerine pasif direniş belirgindir; aşağıdakilerden en az dördü mevcuttur (1*):

  • Rutin sosyal ve mesleki görevleri yerine getirmeye pasif biçimde direnir.
  • İnsanların onu yanlış anlamasından ve takdir etmemesinden yakınır.
  • Somurtkan ve kavgacıdır.
  • Otoriteyi mantıksız biçimde eleştirip küçümser.
  • Kendisinden daha şanslı görünen insanlara haset ve hınç besler.
  • Kendi talihsizliklerinden abartılı ve ısrarcı bir dilde şikayet eder.
  • Düşmancıl bir başkaldırıyla, pişmanlık arasında gider gelir.

Diğer Kişiliklerden Farkı

Hem paranoid hem de negativist ona haksızlık edildiğini, diğer insanların onu incittiğini hisseder; ikisi de nadiren suçu üstlenir; ikisi de şikayetçidir, düşmancıldır, hassas duygulardan yoksundur; ikisi de kontrol altına alındığını düşündüğünde gönül koyar. Gel gelelim paranoidler kendilerini çevrelerinden soyutlayıp kendi kale duvarlarının verdiği güvene sığınırlar. Çoğu zaman şikayetleri; diğer insanların onlar hakkında konuştuğuna, onları etkilemeye ve özerkliklerini baltalamaya çalıştığına yönelik korku ve şüpheleri temel alır. Oysa negativistler kontrol edilme sürecinde takdir edilmediklerine, hafife alındıklarına ilişkin duyguları doğrultusunda tepki gösterirler (2*).

Hem narsisist hem de negativist kişilikler kusur addettiği durumlara karşı hassastır; ikisi de diğer insanlar adına samimiyetle mutlu olmakta zorlanır ve farklı gerekçelerle de olsa, bazı şeyleri kendine hak görebilir. Narsisistler başkalarının neşesini paylaşmayı başaramazlar çünkü onlarda empati becerisi yoktur; negativistler ise başkalarının neşe ve başarılarına hasetle bakarlar çünkü hayatın onlara muamelesine çok kırgındırlar.

Negativist ve sadist kişiler elbette diğer insanların aleyhine hareket etmeleri dolayısıyla birbirlerine benzerler fakat sadistler daha dobradırlar ve insanların, kendilerine neyin acı çektirdiğini bilmesini isterler; negativistler ise otoriteden korkar ve daha örtülü, pasif agresif davranışlar sergilerler (2*).

Negativist ve antisosyal kişilikler genellikle çabuk öfkelenmeye ve zıtlaşmaya meyillidirler; ayrıca ikisi de hayatın ona haksızlık ettiğini hissedebilir.

Negativistlerin, mazoşistlerin ve depresiflerin üçü de memnuniyetsizdir ama depresifler kendilerini suçlarken mazoşistler başkalarınca suçlanmaya ihtiyaç duyarlar.

Sonuç

Negativist Kişilik Bozukluğuna sahip bireyler; bağımlılık duyguları ile kendini ortaya koyma ihtiyacı arasında gidip gelir, çoğu zaman yanlış anlaşıldıklarını hisseder ve hayal kırıklıklarını dolaylı yollardan gösterirler. Birinin kendine aşırı müdahale ettiğini hisseden ve bu kişinin canını yakmak isteyenlerde bu kişiliğin normal özellikleri görülebilir (3*).

Negativist kişiliğin nispeten normal çeşitlerinde de aynı temel eğilimler bulunabilir ancak bu kişiler toplumda işlev gösterme, diğer insanlarla sosyal açıdan iyi anlaşma konusunda sıkıntı yaşamazlar (2*).


Kaynaklar

  1. Nussbaum, A. (2017), DSM-V Yönelimli Tanısal Görüşme, American Pscyhiatric Publishing, Ankara, Hekimler Yayın Birliği
  2. Millon, T., Grossman, S., Millon C., Meager, S. ve Ramnath, R. (2019), Modern Yaşamda Kişilik Bozuklukları, John Willey&Sons, Inc., İstanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları
  3. https://aklinizikesfedin.com/pasif-agresif-kisilik-bozuklugu-belirsizlik-icinde-yasamak/
  4. https://www.dbe.com.tr/Yetiskinveaile/tr/news/pasif-agresif-kisilik-bozuklugu-nedir/
  5. https://www.e-psikiyatri.com/pasif-agresif-kisilikle-nasil-yasanir
  6. https://www.antalyaterapipsikiyatri.com/makale-pasif-agresif-kisilik-bozuklugu-62-250#.XtFO1Doza00

Okuduğunuz içerik sevgiyle oluşturulmuştur ❤️

Başa dön tuşu