Eğitim PsikolojisiGelişim Psikolojisi

Özel Öğrenme Güçlükleri

İsminden de kavradığımız gibi bir güçlük söz konusu ama doğru yol ve yöntemler izlendiği takdirde o güçlükler yerini kolaylığa bırakıyor. Çocuğunuza konulan bu tanı sizi korkutmasın. Derin nefes alın ve sakin olun. Çocuğunuzun zeka düzeyinde bir sorun yok. Sorun çocuğunuz değil ona sunulan imkanlar. Öncelikle sorunumuz nedir onu öğrenelim.

Tanımı

Kişinin zekası (IQ seviyesi) normal veya normalin üstünde olmasına rağmen arkadaşlarına ve eğitim düzeyine göre ondan beklenen etkinliği (okuma, yazma, dinleme veya sayısal işlemleri yapabilme) gösterememesi/öğrenememesi “Özel Öğrenme Güçlükleri” olarak tanımlanır. Özel öğrenme güçlüğü doğumdan itibaren görülen, zihinsel gelişim ile alakalı olan bir sorundur (4*). Aynı zamanda özel öğrenme güçlükleri kalıtsaldır, diğer aile bireylerinde de görülebilmektedir.

Özel öğrenme güçlükleri zeka geriliği, otizm, davranış bozuklukları gibi sorunlarla aynı değildir, karıştırılmamalıdır!

Problemler genellikle 7 yaş civarında, birinci sınıfta, başlar. Okulda verilen ev ödevleri, öğrenme güçlüğü yaşayan çocuklar için büyük sorunlar yaratabilir ve çocuk bir süre sonra her şeyden vazgeçme eğilimi gösterebilir. Ebeveynlerin çocuklarını gereğinden fazla sıkmaları ve çocukların üzerinde baskı kurmaları onların daha da kötüye gitmesine yol açar. Çocuklar kendilerini kanıtlamak için aşırı hareketlerde bulunabilir, güç gösterisine başvurabilirler. Bir kısmı da tam tersine içine kapanır ve sosyal etkileşimden kaçınırlar(3*).

Özel Öğrenme Güçlüklerine Sebep Olan Etkenler

  • Hamilelik, veya doğum ya da doğum sonrası yaşanılan beyin hasarı merkezi sinir sistemini olumsuz etkilemektedir. Hafif düzeyde yaşanmış beyin hasarları öğrenme güçlüğüne ve gelişimsel sapmaya neden olabilir.
  • Hamilelik sırasında; annenin ilaç, sigara ve alkolü bilinçsizce ve kötüye kullanımı
  • Kan uyuşmazlığı
  • Erken ya da geç doğum
  • Aile üyelerinin aynı sorun ile karşılaşmış olması
  • Doğum sırasında oluşabilecek oksijen yetmezliği
  • Bebeğin doğum ağırlığının düşük olması
  • Besin yetersizliği
  • Kafa travmalar
  • Akraba evlilikleri

Özel Öğrenme Güçlükleri; Disleksi (Okuma Güçlüğü), Garden Variety (Uyaran Yoksunluğuna Bağlı Öğrenme Güçlüğü), Disgrafi (Yazma Güçlüğü), Diskalkuli (Matematik Öğrenme Güçlüğü) gibi sorunlardan oluşmaktadır.

Disleksi (Okuma Güçlüğü)

Okumak ve okuduğunu anlamak iki farklı süreç gerektirir. Okuyan ama okuduğunu anlamayan çocuklar olduğu gibi konuşma problemleri olduğundan okuyamayan fakat, içinden okuduğunda ne okuduğunu anlayan çocuklar da olabilir (1*). Yapılan çalışmalar disleksi problemi yaşayan bireylerin zihinsel düzeylerinin düşünme, anlama gibi soyut bölümlerinin ileri derece olmasına karşın fonolojik işleme süreçlerinde kelimeleri telaffuz etme ve şifrelemede zorluklar yaşayabildiklerini göstermiştir (2*). Fakat sadece fonolojik sebeplerden kaynaklanıyor demek yanlıştır çünkü okuma bozukluklarında genetik risk faktörlü çoklu kromozomlar da bu sebepler arasında yer alabilmektedir. Aynı zamanda çevresel ve biyolojik faktörler de sebep olabilir(Hale ve Fiorello, 2004).

Okuma Güçlüğü Yaşayan Bireylerin Özellikleri ve Davranışları

En belirgin özelliği alfabetik harflerde sıkıntı yaşama harfleri ters yazma veya b harfine d harfi, d harfine de b harfi olarak okuma gibi sorunlar yaşarlar. Onlara uygun bir metot ile öğrenmeye başlanmaz ise okuma ve yazmayı geç öğreneceklerdir.

  • Kelimeleri ve harfleri tersine çevirebilirler.
  • Bireyler yaşının altında okuma seviyesine sahip olurlar.
  • Bir yazıyı okurken noktalama işaretlerini dikkate almayabilirler.
  • Genelde akıcı bir şekilde okuyamazlar.
  • Bir yazıyı okumak için kelime hazineleri yetersiz olabilir.
  • Sınıf gibi kalabalık ortamlarda yüksek sesle okumada güçlük yaşayabilirler.
  • Bir yazıyı okurken bazı kelimeleri tekrar edebilir veya hiç okumadan atlayabilirler.
  • Okuduklarını anlamada zorlanabilirler.
  • Yazıyı okurken okuduğu yeri kolayca kaybederler ve satır atlayabilirler.
  • Okurken genellikle resimlere dayalı ipuçlarına odaklanırlar.
  • Okudukları yazıdan anlam çıkarmada zorluk yaşayabilirler.

Disleksi Problemi Yaşayan Bireylere Nasıl Davranmalıyız?

Disleksi problemi yaşayan çocuğa karşı sabırlı olmak, hem okuma hem de anlama için çocuklara ekstra zaman ayırmak gerekir. Okulda öğretmenler, öğrenciye yardımcı olmak için yazı boyutunu büyütebilir, öğrencileri mümkün olduğunca basit notlar tutmaya teşvik edebilirler. Ayrıca, görsel okuma çalışmalarına ağırlık verilmeli, okuma basitleştirilmelidir.

Garden Variety (Uyaran Yoksunluğuna Bağlı Öğrenme Güçlüğü)

Garden Variety tipindeki okuma güçlüğü olan çocuklar özellikle yetersiz uyarılmaya bağlı olarak günlük yaşamları içinde sıklıkla kullandıkları nesnelerin isimlerini dahi hatırlamada zorluk yaşarlar. “Epizodik hafıza” olarak adlandırılan bu bilişsel işlem performansının yetersizliği durumunda çocuklar okudukları yazılarda karakterin adını, hikayede geçen olayın zamanını ya da yerini hatırlamakta güçlük çekebilirler(1*). Kelimelerle, resimler ve nesneler arasındaki ilişkiyi görmede, dikkati devam ettirmede ve planlama gerektiren zihinsel işlemlerde de problem yaşarlar. Bu nedenle garden variety tipindeki okuma güçlüğü çok sebeplidir ve birbirine karışmış durumdadır.

Ayrıca, kişiler özellikle akademik çalışma ortamında çok fazla problemler yaşamaktadırlar. Eğitim araç gereçlerinin -kitapların, okuma malzemelerinin- yeterli olmadığı ve kültürel olarak dezavantajlı bölgelerde büyüyen çocuklar bilişsel anlamda kendilerini geliştiremezler ve bu sebeple akademik alanlarda da güçlükler yaşarlar. Bunların dışında, görme ve işitme sorunları sebebiyle okumakta güçlük yaşayan çocuklarda da uyaran eksikliğine bağlı performans kayıpları yaşanabilir. Fakat tüm bu nedenler zihinsel problem içermez. Hatta bazı çocuklar, IQ seviyesi olarak daha iyi durumda bile olabilirler. Çocuklar bir süre okuma yazmanın yoğun ve aktif olduğu bir çevrede kaldıklarında bu uyaran eksikliğine bağlı meydana gelen öğrenme güçlüğü sorununda olumlu yönde hızlı değişim ve ilerlemeler görülebilir(Das, 2001). Performansın bu şekilde hızla iyileşmesi “Garden Variety”nin disleksiden farklı olduğunu göstermektedir(1*).

Garden Variety Sorununu Yaşayan Kişilerin Özellikleri ve Davranışları

  • Akademik alandaki çalışmalara karşı ilgileri düşüktür.
  • Eksik uyarılma nedeniyle kelime hazineleri yeterli olmayabilir.
  • Bilişsel alandaki işlemlerde genellikle performans kaybı yaşarlar.
  • Hem dinleme hem de anlamada problem yaşayabilirler.

Garden Variety Sorunu Yaşayan Bireylere Nasıl Davranmalıyız?

Kişileri akademik içerikli çalışmalarda desteklemeli ve teşvik etmeliyiz. Sosyokültürel destek ortamı yaratabilir, sosyal rol modellerden etkilenmelerini sağlayabiliriz.

Disgrafi (Yazma Güçlüğü)

Nöropsikolojik açıdan bakıldığında yazı ile ilgili bozukluklar/problemler, akademik beceriler içinde en zor olanıdır(Learner, 2000). Çocuk konuşabiliyor ve kalem kullanabiliyorsa, sonrasında onun yazı diliyle de bir problemi olmayacaktır(1*). Yazı dili, hafızayı kullanırken girdi sistemine, geri bildirim verirken de çıktı sistemine bağlıdır ve beynin ön kısmı (frontal lob) ile ilgili bir beceridir. Yazı dili ürünlerini planlayan ve düzelten yürütücü bilişsel işlemler, yazı dili bozukluğu olan çocuklar tarafından çok nadiren kullanılır (Akt: Hale ve Fiorello, 2004).

Disgrafi; kişinin kronolojik yaşı, ölçülen IQ düzeyi ve yaşına uygun olarak aldığı eğitimle uyumsuz yazma becerisinin olması, el yazısının okunamaması ve yazı kalitesinin düşmesi , yazılarında bazı kelimeleri unutma-atlama, ters yazma, harfleri karıştırma, kelimeleri birleşik yazma, sözcüğü yanlış yazma, noktalama ve yazım hataları ile kendini gösterir (2*).

Algısal ve anlatımsal dil bozuklukları bulunan çocukların aynı zamanda yazılı anlatımda da problem yaşamaları olasıdır (1*). Yazı dili bozukluğu olan çocuklar daha az kelime ve cümle yazma eğilimi gösterirler (Houck ve Bilingsley. 1989).

Yazma Bozukluğu Olan Kişilerin Özellikleri ve Davranışları

Yazı yazmada sıkıntı yaşanır. Baş harfi büyük yazamazlar. Kelime arası boşluk bırakmazlar. Noktamla işaretlerine uymada sıkıntı yaşarlar. Bir kelimeyi birkaç parçaya bölerek yazarlar.

  • Bu kişiler yavaş yazı yazarlar.
  • Uzun yazı yazmayı istemezler.
  • Okunaksız yazı yazarlar.
  • Stres ve baskı altında hissedebilirler.
  • Genellikle kelimeyi okurken anlarlar fakat onu yazarken güçlük yaşarlar.
  • Kalemi hatalı tutarlar.
  • El-göz koordinasyonları zayıftır.
  • Yazılarında eksik ya da fazla kelime yazabilirler.
  • Satıra sığdırmada zorluk yaşarlar.

Disgrafi Sorunu Yaşayan Bireylere Nasıl Davranmalıyız?

Okullarda öğretmenleri, çocuklara yazılı çalışmalarda ek süre verebilirler ve kalemi nasıl tuttuğunu kontrol edebilirler. Ebeveynler ve öğretmenler bu tür sorun yaşayan çocukların hatalarını sürekli yüzlerine vurmamalı, bunun yerine doğrularını destekleyecek tutum benimsemelidirler. Böylece çocuklar bıkkın ve isteksiz olmak yerine daha hevesli olabilir (1*).

Diskalkuli (Matematik Öğrenme Güçlüğü)

Matematik genellikle çoğu öğrenciye zor ve sıkıcı gelebilmektedir. Bunun nedenleri arasında eğitim stilleri, çocuğun gelişme düzeyi ve merkezi sinir sistemindeki bozukluklar sayılabilir. Özellikle bu nöropsikolojik aksaklığa diskalkuli denir (1*). Bir öğrencinin matematiksel performansı başka alanlardaki genel yetenekleri ve beklentileri karşılamazsa matematiksel zayıflıktan söz edilebilir (Barth, 2006). Diskalkulik kişiler sayıları, basit işlemleri, matematiksel sembolleri, soyut kavramları, formülleri, problemleri ve problemlerle ilgili analizleri anlamada zorluk yaşarlar. Ayrıca zihinden işlem yapmada zorlanabilirler (1*). Matematik öğrenme güçlüğü yaşayan bir çocuk diğer kişilere alışmış görünürken psikososyal endişeye sahip olabilir (1*). Matematik öğrenme güçlüğü yaşayan kişiler nasıl problem çözebileceğini, ne çeşit hatalar yapmakta olduğunu ve performansındaki eksiklik ve hataları nasıl telafi edebileceğini bilmek ister (Hale ve Fiorello, 2004). Burada öğrencilerin endişe veya utanma gibi duyguları yaşamaları olası olduğu için çevresindeki yetişkinler bu öğrencilere, yapabildiklerinden yola çıkmalarını söylemeli ve yapamadıkları problemleri çözmelerinde onlara destek olmalıdırlar.

Çocukların bazılarında dikkat eksikliği-hiperaktivite bozukluğu, majör depresif bozukluk veya distimik bozukluklarla birlikte öğrenme bozuklukları da görülebilir

(3*)

Öğrenme güçlüğü sorunu yaşayan bireylerin birbirinden farklı özelliklerde olduğu düşünülerek çocuğun güçlü ve zayıf yönlerini değerlendirdikten sonra “Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı (BEP)” düzenlenebilir (2*)

Bonus Bilgi:

Baktığımızda en iyi tedavi eğitimdir, diyebiliriz. Okulda alınan eğitimden farklı olarak özel eğitim içerir. Çocuğun en çok güçlük yaşadığı konular RAM(Rehberlik Araştırma Merkezi) tarafından belirlenir. Siz de bu sayede yol haritanızı çizmeye başlarsınız. Bir özel eğitim rehabilitasyon merkezi ile çalışamaya başlarsınız. Sizin ile ilgilenmesi gereken uzman özel eğitim öğretmeni olmalıdır. Çocuğun güçlük yaşadığı konuları değerlendirerek size bir program hazırlayacaktır. Uzman, okuldaki öğretmen ve veli ile birlikte bir işbirliği sağlamalıdır. Bu evrede anne ve babaya çok iş düştüğü unutulmamalıdır. Özel eğitim öğretmenin hazırladığı program doğrultusunda anne ve babanın ev içindeki düzene ve zamana uygun bir plan hazırlamaları gerekecektir. Her derste işlenilen konu evde çocuğa uygun metot ile tekrar edilmesi çok fayda sağlayacaktır. Çocuğun yapabildiklerine odaklanarak onun motivasyonunu yükseltebilir, aynı zamanda eksik olduğu konularda daha yöntem bazlı ve çok çalışma ile eksikliği giderebilirsiniz. Sorunuzu ve nedenlerini öğrendikten sonra yapılması gerekenlere odaklanıp kendinize uygun yol haritanızı çizerseniz eğer karanlık tünelden çıkıp daima ışık gören bir yolda ilerlemeye başlarsınız.


Katkılar: İçeriğin ilk versiyonu Emine Dal tarafından yazılmış olup şuan birleştirilmiş en güncel halini okumaktasınız.

Yararlanılan Kaynaklar:

  1. Gelişim Psikolojisi, Ergin & Köseoğlu, Kasım 2017, Nobel Yayıncılık
  2. https://dergipark.org.tr/download/article-file/190628
  3. http://www.saimecagli.com/icerik/ozgul-ogrenme-guclugu
  4. http://www.cocukpsikiyatrisiizmir.com/tr/icerik/36/ozel-ogrenme-guclugu-disleksi
  5. https://www.rehberlikservisi.net/uyaran-eksikligine-bagli-ozel-ogrenme-guclugu/

Okuduğunuz içerik sevgiyle oluşturulmuştur ❤️

Başa dön tuşu