Psikolojik İyi Oluş için Düşünme Zamanı

En son ne zaman…

En son ne zaman gökyüzüne baktın?

En son ne zaman güneşin gözünü almasından, yağmurun kokusundan, kuşların cıvıltısından hoşnut duydun?

En son ne zaman telefonundan başını kaldırıp etrafındaki kusurlu ve kusursuz şeylere dikkat kesildin?

En son ne zaman bir canlının yardım tınısını duydun ve sadece onu düşünerek harekete geçtin?

En son ne zaman parkta oynayan bir çocuğun neşesini dakikalarca oturup izledin?

En son ne zaman bir kişinin gülüşünü kendine yaşam edindin?

En son ne zaman bir an önce cevap vermek için değil de sadece anlamak için birini dinledin?

En son ne zaman bir canlıya onu sevdiğini, onu olumlu-olumsuz tüm yönleriyle içine aldığını söyledin?

En son ne zaman hayatında olan negatif ve pozitif tüm durumlar için şükrettin?

En son ne zaman hiçbir çıkarın olmadan bir iyilik yaptın ya da bir kötülüğün olmasını engelledin?

En son ne zaman kendinle baş başa kaldın?

En son ne zaman yavaşlayıp sadece oturup hayatı düşündün?

En son ne zaman dünyayı daha yaşanılabilir kılmak için ben ne yapabilirim’i sorguladın?

En son ne zaman, bunları almaya gücü yetmeyen ya da bunları üretmek amacıyla sağlığından olan insanlar için, yediğin yemekten, bir çatı altında bulunmaktan, sıcacık yatağından, elindeki pahalı telefondan, hiç ihtiyacın olmadığı halde sırf ötekinde var diye aldığın her şeyden utanç duydun?

Sahi en son ne zaman kendini insan gibi hissettin?

Elbette ki bu sorular kişiden kişiye göre cevapları değişkenlik gösteren ya da cevapsız kalan sorular olacaktır. Belki de kiminiz anlık olarak durup düşünecek ve sorgulayacaktır kiminiz ise bu ne saçma sapan sorular diyecektir. Benim bu durumları sorgulamamdaki yegane amaç içinde bulunduğumuz güncel sorundan dolayı dünyayı, hayatı, insanları, insanlar olarak yaptığımız ya da yapmadığımız şeyleri, doğaya verdiğimiz zararı, insan dışındaki canlılara verdiğimiz zararı, insanın insana verdiği zararı ve kendimize verdiğimiz zararı farkındalık oluşturarak sorgulatmak ve psikolojik iyi oluşumuz için adımlar atmakta bir basamak olmayı hedeflemektir.

Çünkü insan…

Çünkü insan; dünyaya, insanlara ve kendine iyi gelmeden, bir şeylerin olumlu olması için çabalamadan, olumsuz durumları kabullenip kaliteli çözümler üretmeden, koşulsuz şartsız gerçek sevgiyi tatmadan nasıl insan kelimesinin içini doldurabilir?

Çünkü insan; ardında tek bir iz bile, bir kağıt parçasına karalanmış tek bir adsız sözcük bile bırakamadıktan sonra nasıl geleceğe seslenebilir? (1*)

Çünkü insan; paraların, pulların, kitap kapaklarının, bayrakların, posterlerin, sigara paketlerinin üstünden, her yerden, hep insanı izleyen o gözler ve insanı sarıp kuşatan o ses, uykuda ya da uyanık, çalışırken ya da yemek yerken, içeride ya da dışarıda, banyoda ya da yatakta, kaçış yok, kafatasınının içindeki birkaç santimetreküp dışında hiçbir şeyin ona ait olmadığı bir dünyada düşünmek ve kendine ve diğerlerine yarar sağlamak dışında bir alanı yokken nasıl duyarsız kalabilir? (1*)

Siz bu kavramları ve cümleleri sorgularken tüm bunların temelini oluşturan psikolojik iyi oluş terimine bir göz atalım:

Psikolojik iyi oluş;

• Yaşamda karşı karşıya kalınan varoluşsal meydan okumalar

• Anlamlı amaçları sürdürme

• Kişisel gelişim

• Diğerleri ile nitelikli ilişkiler kurma, yönetme

• Kişinin yaşamındaki pozitif işlevsellik (2*)

• Zorluklarla yüz yüze gelindiğinde kendini gerçekleştirme (3*)

• Olumlu duygulara sahip olma ve olumsuz duyguları içine alıp kabullenme

• Duygusal farkındalık ve duygularını ifade etmeyi içermektedir.

Psikolojik İyi Oluşun Maddeleri

Ryff’in (1989) ileri sürmüş olduğu psikolojik iyi oluş modelinde ise 6 boyut bulunmaktadır: (3*)

1. Öz kabul: Olumlu ve olumsuz yönleriyle insanın kendini kucaklaması.
2. Diğerleriyle pozitif ilişkiler: Bireylerin yakın ilişkilerde bulunması, ötekini düşünmesi, empati kurması.
3. Özerklik: Kişinin kendi denetiminin sorumluluğunu alması, salt toplum beklentilerine göre değil de kendi fikir ve düşüncelerine göre davranışlarını düzenlemesi.
4. Çevresel kontrol: Bireylerin bağlamın uygunluğuna göre diğer insanlarla kuracağı iletişimi seçmesi.
5. Yaşam amacı: Kişinin yaşamda amacının olmasının yanı sıra yaşamın amacını kavrayabilme becerisi (4*).
6. Kişisel gelişim: Kişinin  potansiyelini gerçekleştirmesi, birey olarak büyüme ve gelişme becerisini sürdürebilmesi (4*).

Psikolojik iyi oluşun insanların yaşamlarına getirdiği olumlu katkılar bulunmaktadır. Bu katkılar arasında sağlıklı ve daha uzun yaşama, çalıştığı kurumda daha işlevsel sosyal ilişkilere sahip olması ve performansta başarının artması, gelirde artma sayılabilmektedir (5*). Fakat günümüz toplumu aslında psikolojik iyi oluşta araç olan ve psikolojik iyi oluşun bir sonucu olan bu kavramları hayatlarına ‘amaç’ edinmiştir. Bu işlevsiz amaçlar ise bireylerin yaşamında sıkıntıya yol açmaktadır. Örneğin gelir düzeyini amaç edinen birey, diğerini düşünmeden sadece para için savaşabilir ve diğer tüm insani duyguları yok sayarak kendini ve çevresindeki insanları kaybedebilir.

10 Önemli Değer

Psikolojik iyi oluş kavramı içerisinde değerler kavramını da kapsamaktadır. Değerler insan davranışının güçlü düzenleyicileridir (6*).

Schwartz (1992; 1994) 41 ülkede yapmış olduğu araştırmada on değer ortaya koymuştur. Bunları aşağıdaki gibi tanımlamıştır.

• Güç (Power): Sosyal statü ve saygınlık, insanlar ve kaynaklar üzerinde hâkimiyet ya da kontrol (sosyal güç, zenginlik, otorite, toplumsal imajı koruma)
• Başarı (Achievement): Sosyal standartlara göre (başarılı, becerikli, azimli gibi) yeterlik göstererek kişisel başarı elde etme
• Hazcılık (Hedonism): Kişisel doyum ya da memnuniyet (hayattan zevk alma)
• Uyarılım (Stimulation): Heyecan, yenilik ve yaşama meydan okuma (cesaret, değişken yaşam, heyecanlı yaşam)
• Özyönelim (Self-direction): Bağımsız düşünme ve hareket etme, üretme, araştırma (üretkenlik, özgürlük, meraklı, bağımsız, kendi amaçlarını seçme)
• Evrenselcilik (Universalism): Anlama, saygı duyma, hoşgörü, tüm insanların ve doğanın korunması (sosyal adalet, açık fikirlilik, dünya barışı, erdem, güzel bir dünya, doğayı koruma, eşitlik)
• İyilikseverlik (Benevolence): Sık sık görüştüğü kişilerin çıkarını koruma ve geliştirme (yardımcı, bağışlayıcı, dürüst, sadık)
• Geleneksellik (Tradition): Geleneksel kültür ve dinin kişiye empoze ettiği düşünce, geleneklere saygı, bağlılık ve kabul etme (hayattaki yerini kabul, adanmış, geleneğe saygı, alçakgönüllü, ölçülü)
• Uyma (Conformity): Başkalarını rahatsız edecek, onlara zarar verecek ya da sosyal beklenti ve normları zedeleyecek hareketlerin, eğilimlerin ve duyguların kontrol edilmesi (itaatkâr, öz disiplin, kibarlık, büyüklere ve ebeveynlere saygı)
• Güvenlik (Security): Toplumun, ilişkilerin ve kendinin güvenliği, uyumu ve istikrarı (aile güvenliği, ulusal güvenlik, sosyal düzen, karşılıklı iyilik, aidiyet duygusu)

Bu 10 değer evrenseldir ve bireyleri motive edici bir özelliğe sahiptir. Örneğin değişime açık olma değerleri olumlu duyguları geliştiren etkinlik ve ilişkiler ile doyumu sürdürme fırsatı verir (6*). Fakat bazı değerler kendi arasında çatışabilir bazıları sizi ileriye yönelik adım atmada ve psikolojik iyi oluş noktasında katkı sağlayabilir. Önemli olan bu değerleri insani çerçevede dengede tutmaktır.  

HAP BİLGİ

Maneviyata dayalı değerler (gelişme, topluma ve kendine katkı gibi) yüksek iyi oluşla, maddiyata dayalı değerler (şöhret, para, fiziksel görünüm gibi) düşük iyi oluşla ilişkili bulunmuştur (Kasseer ve Ryan 1993).

Sonuç olarak, dünyanın içinde bulunduğu durumu göz önüne alırsak, değişen sosyal şartlar toplumsal ve bireysel psikolojik iyi oluşu etkilemektedir (5*). Öncelikle bireysel iyi oluşumuza katkı sağlayıp ardından çevremize ve toplumumuza katkı sağlayarak psikolojik açıdan bağışıklığımızı kazanmak oldukça önem taşımaktadır.

Peki Neler Yapılabilir?

1. İçsel motivasyonumuzu taze tutmak (olumlu şeyler olacağına dair inanç ve olumsuz şeylerin geçeceğine dair umut)
2. Olumlu duyguları açığa çıkarmak ve olumsuz duyguları kabul etmek, sevmek
3. Mutlu muyum? Mutsuzluğumdan da dersler çıkarıyor muyum? Öznel olarak kendime ve çevreme yeterli miyim? Yeterliliklerimin kapasitesini ve yetmediğim noktaları sevgiyle kucaklıyor muyum? Gibi düşünsel süreçleri sorgulamak
4. Sosyal ilişkilerimizi olumlu yönde sürdürme ve iletişimde kalma
5. Başkalarının mutluluğunu önemseme ve katkıda bulunma
6. Hayat amaçlarına sahip olma ve bu motivasyon ile ilerleme
7. Günlük bir işle meşgul olma ve aktivite yapma
8. Etkinliklerin yanında bazen de yavaşlayıp kendini dinleme, mola verme ve düşünme

Bu liste ancak sizin isteğiniz doğrultusunda arttırılabilir. Çünkü günümüzde insanların empati duygusuyla çevresinde olup bitenleri anlaması, diğerinin varlığını düşünmesi-aslında onu diğeri olarak görmeden içselleştirmesi- ve aynı zamanda kendi benliğinde olup bitenleri anlamak için yavaşlamasına ve düşünsel bir sürece girmesine ihtiyacı var.

Meraklısına psikolojik iyi oluş için kitap önerileri:

1. Yavaşla- Kemal Sayar
2. İyi Hissetmek, Yeni Duygudurum Tedavisi- Dr. David Burns
3. Kendini Arayan İnsan- Rolla May
4. İnsanın Anlam Arayışı- Victor E. Frankl
5. Hayatın Anlamı- Schopenhauer
6. İnsanın Dört Zindanı- Ali Şeriati
7. Cesur Yeni Dünya- Aldous Huxley
8. 1984-George Orwell
9. Her Şey Seninle Başlar- Mümin Sekman
10. İçimizdeki Çocuk- Doğan Cüceloğlu
11. Simyacı- Paulo Coelho
12. Fareler ve İnsanlar- John Steinbeck
13. Huzursuzluk- Zülfü Livaneli
14. Büyü Dükkanı- Yeşim Türköz
15. Göğü Delen Adam- Erich Scheurmann
16. Palto-Nikolay Vasilyeviç Gogol
17. İtaatsizlik Üzerine- Erich Fromm

---

Kaynakça:

1. Orwell, G. (Bin Dokuz Yüz Seksen Dört), Çev. Üster, C. Can Yayınları, İstanbul 2011.
2. http://www.rasyonelpozitifdernek.org/psikolojik-iyi-olus/
3. Telef, B. B. (2013). Psikolojik iyi oluş ölçeği: Türkçeye uyarlama, geçerlik ve güvenirlik çalışması. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 28(28-3), 374-384.
4. Kuyumcu, B. (2012). Türk ve İngiliz üniversite öğrencilerinin psikolojik iyi oluş duygusal farkındalık ve duygularını ifade etmelerinin ülke ve cinsiyet değişkenlerine göre incelenmesi. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 14(2), 1-24.
5. Kermen, U., TOSUN, N. İ., & Doğan, U. (2016). Yaşam doyumu ve psikolojik iyi oluşun yordayıcısı olarak sosyal kaygı. Eğitim Kuram ve Uygulama Araştırmaları Dergisi, 2(1), 20-29.
6. Telef, B. B., Uzman, E., & Ergün, E. (2013). Öğretmen adaylarında psikolojik iyi oluş ve değerler arasındai ilişki. Electronic Turkish Studies, 8(12).

---

Okuduğunuz içerik sevgiyle oluşturulmuştur ❤️