Bu yazıyı okumadan önce öğrenme ve stilleri yazıma göz atmanızda fayda var.
Strateji ve Öğrenme
Stratejiyi bir hedefe ulaşmak amacıyla oluşturulan plan kapsamında izlenen yol olarak tanımlayabiliriz. Öğrenmenin bireysel çabanın ürünü olduğunu da göz önüne alırsak, öğrenme sürecinde yüksek verim elde etmek amacıyla bireyin kendisi için doğru öğrenme stratejilerinin farkında olması ve uygulaması gerekmektedir.
Öğrenme stratejisinin farklı tanımları olmakla birlikte yaygın olarak kabul gören bazı tanımları şunlardır: Harmanlı (2000) öğrenme stratejisini; “Öğrenmeyi gerçekleştirmek için izlenen yol, öğrencinin kendi kendine öğrenebilmesi için kullandığı işlemler; öğrencinin öğrenme sırasında kullandığı ve öğrencinin kodlama sürecini etkileme amacında olan davranış ve düşüncelerdir(1)” diye tanımlanmaktadır. Tanıma paralel olarak Arends (1997) öğrenme stratejisini şöyle açıklamaktadır; “Belleğe kaydetme ve geri getirme gibi bilişsel yöntemleri yönlendirici ve yürütücü biliş süreçlerini kapsayan, öğrenenin öğrenmesini etkileyen, öğrenen tarafından kullanılabilen davranış ve düşünme süreçleri(1)” olarak tanımlamaktadır. Tanımlardan yola çıkarak öğrenme stratejisi için; öğrenme sürecinde izlenen yollar, öğrenenin öğrenme yolculuğunda davranışları ve düşüncelerindeki farklı tekniklerle şekillendirme süreci olarak tanımlayabiliriz.
Öğrenme sürecinde bireysel farklılıklar olduğu gibi kişilerin öğrenme stratejilerinde de farklılıklar olmaktadır. Bu farklılıkların farkında olmak bireylere doğru öğrenmeyi sağlamaktadır.
Önemi ve Faydaları
Öğrenenin, öğrenmeyi gerçekleştirebilmek için davranışlarda ve düşüncelerde bulunduğundan bahsetmiştik. Öğrenmeyi gerçekleştirmek için çabalayan, enerji ve zaman harcayan birey emeğinin karşılığı olarak bilgiyi uzun süreli belleğinde tutarak bilgiyi uzun süreli kullanmak ister. Bunun için kendince nasıl daha iyi öğrenebilirim sorusunu soran birey gerek deneme-yanılma yoluyla gerekse profesyonel birinden yardım alarak bu süreci en iyi şekilde yönetmeye çalışır. Süreç sonunda emeğinin karşılığını aldığı zaman birey; öğrenmeden zevk almaya başlar, tek başına öğrenebilme kabiliyeti kazanır. Artık daha az emekle üst düzey kazanım elde ettiği için bilgiyi öğrenme sürecinde verimde artış olur ve kendimce en önemli kazanım diyebileceğim bilgiyi neden öğrendiği konusunda farkındalık kazanır.
Kazanımlar sonucunda birey için öğrenme artık sistemli bir süreç halini almıştır. Bundan dolayı öğrenenin ilerleyen dönemlerde zorluk yaşamaması için eğitim-öğretim yıllarının ilk dönemlerinden itibaren kendisine en uygun öğrenme stratejisinin ebeveyn ve okul tarafından tespit edilip öğrenen için bir öğrenme alışkanlığı oluşturulmasında fayda vardır.
Aile Rolü
Öğrenmenin ana karnından itibaren başladığı bilgisinden yola çıkacak olursak; hava, su, besin bir birey için ne kadar önemliyse öğrenme de bir o kadar önemlidir. Bu kadar hayati bir öneme sahip olan öğrenmenin gerçekleşebilmesi için doğru öğrenme sürecinin oluşturulması oldukça önemlidir. Doğru öğrenme sürecinin de oluşabilmesi için doğru öğrenme stratejilerinin belirlenmesi gerekmektedir.
Çocuğun, ana karnından okul çağına kadar en fazla etkileşimde bulunduğu topluluk ailesidir. Aynı zamanda aileler çocukları için ilk öğretmen modelindedir. Bundan ötürü çocuğu yakından tanımak ve çocuğun kendisini tanımasına yardımcı olmak ailenin sorumluluğundadır. Çocuğun kendisini tanımasına yardımcı olan aileler, çocuklarına öğrenme sürecinde yıllarca kullanabilecekleri kazanımlar geliştirmelerinde önemli etki oluşturmuş olurlar.
Aileler bilmelidirler ki herkes gibi çocuklar da farklı şekilde öğrenirler. Bundan dolayı çocuklar arasında rekabet, kıyaslama gibi çocuğun gelişimini, özgüvenini kırıcı söylemler ve davranışlardan uzak durulmalıdır. Öğrenmeyi kolaylaştırıcı faktörler arasında çocuğun ilgisinin, karşısına çıkan engelleri aşmak için çabalamasının çocukta öğrenmeyi kolaylaştırdığını bilmekte fayda vardır. Bundan dolayı bilgiyi çocuğun ilgisi doğrultusunda yoğurmalı ve öğrenmesini teşvik etmeliyiz. Aynı zamanda çocuğun kendi başına öğrenmesini desteklemek amacıyla demokratik ebeveynlik tutumu takınılmalı, helikopter ebeveynlik ve serbest ebeveynlikten uzak durulmalıdır. Nasıl ki matematiği farklı yollarla öğreniyorken tarihi de başka stratejilerle öğrenmeye çalışıyoruz o zaman unutulmamalıdır ki her bilgi aynı şekilde öğrenilmez. Bu durum göz önünde bulundurulmalı ve öğretilmek istenen bilginin niteliğine göre farklı stratejiler seçilmelidir.
Nedir Bu Öğrenme Stratejileri?
Bilgiyi, türüne göre en etkili yoldan öğrenebilmemizi amaçlayan öğrenme stratejilerini beş ana kategoriye ayırmamız mümkündür.
Anlamayı İzleme Stratejileri
Öğrencilerin kendi öğrenmelerini düzenlemelerine, yürütmelerine ve denetlemelerine yön veren stratejilerdir(1). Tam anlamıyla bilinçlilik halidir. Birey nasıl öğrendiğini bilir bu doğrultuda öğrenen bilgiyi işlemeden önce kendine sorular sorar. Bu konuyu niçin öğreniyorum? Öğrenme etkinliği sonunda neleri öğreneceğim? Öğrenmek için nasıl bir yol izlemeliyim? Konuyu öğrenmek için ne kadar süre yeterli olur? Öğrenip-öğrenmediğimi nasıl denetleyebilirim?(1). Bu gibi sorular sorarak öğrenen öğrenmeyi ne kadar gerçekleştirdiğini görme imkânı bulmaktadır.
Yineleme Stratejileri
Zihinsel tekrar stratejileri, birtakım formülleri tekrar etme ya da bir kaynaktaki bilgileri doğrudan tekrar etme gibi stratejilerden oluşmaktadır. Bunların dışında tekrar stratejileri bir metni sesli veya içinden düzenli aralıklarla tekrarlama, önemli yerlerin altını çizme ve özetleme şeklindedir. Özellikle bir şiirin, önemli bir sözün, ya da bir matematik formülünün öğrenilmesinde tekrarlama stratejisinden yararlanılabilir(2). Bu stratejide ezber ön plandadır. Temel bilgilerin öğrenilmesinde sıkça kullanılan stratejilerdendir. İlkokul birinci sınıfta olan bir öğrencinin okuma ve yazmayı öğrenebilmesi için harfleri defalarca yazması ve sesli olarak söylemesini örnek olarak verilebilir. Bazı teknikleri vardır. Bunlar;
- Tekrarlı Okuma
23 Nisan müsameresinde şiir okuyacak çocuğun defalarca şiiri okuyup prova yapmasını örnek olarak verebiliriz. Bilgi aynen öğrenilir.
- Değiştirmeden Yazıya Geçirme
İlkokul yıllarında bir kelimeyi veya cümleyi yüz defa yazdığımız zamanlar olmuştur. Aslında öğrenende ceza etkisi oluştursa da defalarca aynı şeyi yazmak hatayı ortadan kaldırıcı özelliği olduğu gibi öğrenmeyi de sağlamaktadır.
Anlamlandırma Stratejileri
Bilginin birimleri arasında bağ kurarak anlamlı öğrenmeyi sağlayan stratejilerdir. Öğreneler bu stratejide öğrenmeyi amaçladıkları yeni bilgiyi, daha önce öğrendikleri ve uzun süreli belleklerinde var olan bilgilerle bağdaştırarak, ona (bilgiye) anlam yükleyerek öğrenirler(1). Çalıştığı kitaptaki bilgiyi kendisine göre yorumlayarak not alan öğrenci veya öğretmenin anlattıklarını anlamayan arkadaşına anlayacağı şekilde anlatan öğrenci bu öğrenme stratejisine örnek olarak verilir. Bazı teknikleri ise şöyledir:
- Benzetim Yapma
Burada ki durum farklı kavramları yapay olarak birbirine benzetmedir. Öğrenmeyi güçlendirir. Fizik dersinde öğretmenin elektrik akımını borudan geçen suya benzetilmesini örnek olarak verebiliriz.
- Not Alma
Var olan bilginin önemli kısımlarının tespit edilerek kendisi için daha anlamlı daha kullanışlı biçime dönüştürerek yazıya dökmesine not alma deriz. Burada önemli olan kısım gerekli ve gereksiz kısımları ayırabilmekte yani bizi hızlıca öğrenmeye götürecek noktaların tespitini yaparak bunları kendi zihnimizde harmanlayarak kendimizce anlamlı hale getirmektir.
Örgütleme Stratejileri
Örgütleme stratejileri gruplama, terim ya da düşünceleri bir araya getirme, küçük alt parçalara bölmeyi içerebilir. Ayrıca önemli düşünceleri belirlemeyi ya da daha geniş bilgiden ana düşünceleri çıkarmayı da içerir. Örgütleme stratejisini kullanan kişi materyali yeniden yapılandırarak düzenleyecek ve kendisi için anlamlı hale getirecektir(1). Bilgiyi bölebilme diyebiliriz. Bu bölme bazen kavram haritaları olarak karşımıza çıktığı gibi çizelge halinde bilgileri yatay ve dikey sütunlarla birbirine eşitleme suretiyle de gelebiliyor. Ama daha çok ders kitaplarının özet bölümlerinde karşımıza çıkar.
Duyuşsal Stratejiler
Öğrenmede duygusal ya da güdüsel nedenlerden oluşan engelleri ortadan kaldırmak için kullanılan stratejiler duyuşsal stratejiler olarak adlandırılmaktadır(2).Öğrenen kendisi için uygun öğrenme stratejileri uygularken birdenbire duyusal birtakım engellerle karşılaşabiliriz. Örneğin; sınavdan kalacağım düşüncesiyle kaygılanan bir öğrencinin bilgiyi anlamakta zorluk yaşamasını örnek olarak verebiliriz. Bu tür durumda stres kontrolü çalışılabildiği gibi olumlu pekiştireçlerle olumsuz düşüncenin kırılması amaçlanır.
- Dikkat Stratejisi
Dikkat, en genel anlamıyla zihinsel bir faaliyetin odaklaşmasıdır(3). Dikkat öğrencinin bir konuya ilgisini çekmesini ve çevreden gelen bilginin birey için gerekli olanlarının kısa süreli belleğe geçişini sağlayan önemli bir olgudur(2). Öğrenen bilişsel ve davranışsal yoğunluğunu bilgiye vermelidir. Bunun için uyarıcılardan uzak durulmalı, program oluşturularak programa sadık kalmak dikkati artırıcı yöntemlerdendir.
- Güdülenme
Öğrenme motivasyonu olarak ifade edebiliriz. Öğrenme motivasyonu yüksek olan kişi öğrenme isteğinin yanında öğrenmeden heyecan ve mutluluk duyar. Motivasyonu artırmanın içsel ve dışsal pek çok kaynağı vardır. Bunlardan bazıları; özgüven artırıcı faaliyetlerde bulunma, ödüllendirme, olumlu konuşmalar yapma kişide güdülemeyi artıcı birtakım yöntemlerdir.
Sonuç
Bireysel öğrenme stratejilerinin önemi yeterince vurguladık. Peki kendimiz için doğru stratejiyi nasıl öğreneceğiz? Öncelikle ebeveyn ve öğretmenler tarafından çocuğun niteliklerine göre doğru stratejiyi belirlemek zaman ve enerji gibi faktörlerin ekonomikliği açısından şarttır. Peki Öğrenme stratejileri öğrencilere nasıl öğretilmeli? Öğrenme stratejileri öğrencilere detaylı olarak anlatılması çocuğun terimleri tanımasını sağlayacaktır. Öte yandan çocuklar bu stratejileri nasıl kullanacaklarını bilmelidir. Son olarak stratejilerin hangi durumlarda nasıl kullanılması gerektiği konusunda bilgilendirilmeli ve çocukla birlikte kendilerine uygun olan veya olmayan ya da stratejileri hangi durumlarda kullanıp hangi durumlarda kullanmamız konusunda karara varmak gerekmektedir.
Çocuklarla beraber öğrenme stratejilerini tanıma sürecinde okul psikolojik danışmanlarından ya da alanında uzman ruh sağlığı uzmanlarından destek almak sürecin sağlıklı işlemesine büyük katkıda bulunacaktır.
Kaynakça
- Erdem, A.R. (2005). Öğrenmede etkili yollar: Öğrenme stratejileri ve öğretimi. Elementary Education Online, 4(1).
- Orkun, M.A., ve Bayırlı, A. (2019). Öğrenme stratejileri ve öğretimi. Maarif Mektepleri Uluslararası Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 2(1), 64-74.
- Bayram, T. A. Y. (2005). Sosyal bilgiler ders kitaplarında öğrenme stratejileri. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(1), 209-225.
Okuduğunuz içerik sevgiyle oluşturulmuştur ❤️
