Günlük yaşantımızda ailemize, arkadaşlarımıza, çevremize, tanımadığımız insanlara karşı birçok şekillerde davranış gösteririz. Bu davranış biçimlerimiz karşımızdaki kişileri pek çok değişik yönde etkileyebilir. Aynı zamanda bu davranışların amaç ve niyetlerini de aslında bizler belirleriz. İnsanlara karşı gösterdiğimiz davranış biçimlerini kimi zaman bulunduğumuz ortamda göze girme, beğenilme ya da gösteriş yapma gibi amaçlarla, kimi zaman ise karşılık bekleme ve takdir edilme amacında olmadan yaparız. Burada bahsettiğimiz birbirine çok benzeyen fakat aslında ince bir çizgiyle ayrılan iki ayrı davranış biçimidir: Toplumsal olumlu davranış ve özgeci davranış. Peki, toplumsal anlamda insanlara karşı her olumlu davranış özgeci davranış örneği midir?
Özgeci Davranış Nedir?
Özgeci davranış, belki insanlara iyilik yapmış olmanın verdiği doyum dışında, hiçbir şekilde karşılık ya da ödül beklemeden bir başkasına yardım etmek için gönüllü olmaya denir (Schroeder, Penner, Davidio ve Piliavin, 1995). TDK özgeciliği, çıkar gözetmeksizin başkalarının iyiliği için özveride bulunmayı bir ilke olarak benimseyen ahlaki tutum ve görüş olarak tanımlamaktadır. Özgecilik, alturizm veya diğerkamlık gibi isimlerle de ifade edilebilmektedir.
Bir davranışın özgeci olup olmadığını nasıl anlarız? Eğer bir kişi davranışını gönüllü olarak gerçekleştiriyor ve bu davranışı dışsal bir ödül beklentisi ile yapmıyorsa biz bu kişinin özgeci davranış sergilediğini söyleyebiliriz. Yani, bir davranışın özgeci olup olmadığı yardım edenin niyetine bağlıdır(1*). Örneğin, bir evde yangın çıkmışsa ve yabancı o yangında mahsur kalan kişiyi kurtarıp sonrada herhangi bir ödül ya da takdir edilme beklentisi içine girmeden ve kimseye görünmeden ortadan kayboluyorsa bu yabancı kişi, özgeci davranışta bulunmuştur diyebiliriz. Özgeci insanlar empati yapma yeteneği yüksek, duyarlı ve bencillikten uzak kişilerdir.
Özgecilik, bireyin psikolojik olarak iyi hissetmesine de katkıda bulunmaktadır(2*). Yani, özgeci davranışta bulunan kişi, iyi/faydalı bir şey yapmış olmanın verdiği olumlu/pozitif duyguları yaşar. Ayrıca, ruh sağlığı açısından özsaygı kritik öneme sahip bir özelliktir. Örneğin, bir kişi kendini aşırı fedakarlığa kaptırmıyor ve değersizleştirmiyor. Kişi, özgeci bir davranışta bulunursa özsaygı arttırıcı ve sağlıklı olabilir.
Peki özgeci davranış ne zaman insanın hayatını olumsuz yönde etkiler? Eğer kişinin özgüveni yüksekse ve kişi, özgeci davranışlarını hiçbir baskı altında kalmadan, isteyerek ve gönüllü olarak yapıyorsa burada sorun yoktur. Ancak özgüveni ve özsaygısı düşük olduğu için, kendisini değerli/ önemli hissedebilmek için, insanlara “hayır” diyemediği için, kendi kararlarını başkasına verdirdiği için ya da kendisini çevresine karşı kabul ettirebilmek için “gönülsüzce” özgeci davranışlarda bulunuyorsa bu durum ruh sağlığını bozabilir (2*).
Kişi kendisinin zarara uğrayacağını bilmesine rağmen özgeci davranışlarda bulunuyorsa bu durum kişinin hem fiziksel hem psikolojik olarak olumsuz yönde etkilenmesine sebep olur. Bu yüzden kişi, her şeyin dozunda iyi olacağının farkında olmalı ve buna göre davranmalıdır.
Olumlu Toplumsal Davranış Nedir?
Olumlu toplumsal davranış, yardım eden kişinin niyetine ya da güdülerine bakılmaksızın, başkalarına yardım eden bütün davranışları kapsar (1*). Yardım etmeyi çıkar elde etmek ya da ödüle kavuşmak için istemek ve bu amaçla birilerine yardım etmek, yardımsever bir davranıştır. “Bugün ben ona yardım ederim, yarın o bana!” düşüncesi burada anlatılan duruma örnek olarak verilebilir.
Her olumlu toplumsal davranış örneği özgecilik değildir. Örneğin, gelecekte iyi iş fırsatları elde edebilmek için kişinin özgeçmişini donanımlı ve etkileyici bir şekilde hazırlaması gerekebilir. Dosyasına bu tür kazanımlar eklemek amacıyla kişi eğer bir yardım kurumu adına çalışmaya gönüllü olarak katılırsa tam anlamıyla özgeci davranmış olmaz. Çünkü, işin sonunda bir çıkar elde etmek ve bu yaptığı işten fayda sağlamak vardır.
Günlük yaşantımızda, toplumda, birçok olumlu davranışlarda bulunuruz. Bu davranışları şöyle sıralayabiliriz (1*):
- Sıradan yardım: Birisine yol gösterme.
- Küçümsenemeyecek derecede yardım: Birisine ödünç para verme, bir kişinin evini taşımasına yardım etme.
- Duygusal yardım: Kişinin karşısındakini dinlemesi ve sorunlarına çözüm arayışında bulunması.
- Acil durum yardımı: Kaza yapan birisini hastaneye götürmek.
Toplumda gözlenen olumlu davranış örnekleri, yardım alan ile veren arasındaki ilişkiden etkilenir. Yani, sevgi, saygı, zorunluluk, kişisel çıkar ya da empati, nedeni ne olursa olsun, kişi tanıdığı birisine tanımadığı birisinden daha fazla yardımda bulunur (1*).
Özgeci Davranış İle Olumlu/Yardımsever Davranış Arasındaki Temel Fark Nedir?
Aslında olumlu davranışlar özgeci davranışları kapsayabilir fakat her olumlu davranış örneği özgeci davranış değildir. Özgeci davranışta kişi, ödül ya da kişisel çıkar beklentisi olmadan birisine yardım eder. Olumlu toplumsal davranışta ise kişinin güdülerine ve niyetine bakılmaz ve toplum tarafından kabul edilme, kendini değerli hissetme gibi amaçlarla yardım etme davranışını ya da amacı yardım olan her türlü davranışı içerir diyebiliriz.
Yararlanılan Kaynaklar:
- Sosyal Psikoloji, Taylor, Peplau ve Sears, Ankara, Aralık 2015.
- http://www.tayfundogan.net/2016/10/05/bir-psikolojik-iyi-olus-kaynagi-olarak-ozgecilik/
- http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts&view=bts&kategori1=veritbn&kelimesec=252785
- https://www.bilgiustam.com/ozgeci-davranis-nedir/
- https://www.verywellmind.com/what-is-altruism-2794828
Okuduğunuz içerik sevgiyle oluşturulmuştur ❤️
