Yalanların Perde Arkası

“Bir efsaneye göre, güzeller güzeli “gerçek” ile yalan bir gün buluşurlar. Yalan gün içinde şaşırtıcı biçimde sürekli doğruyu söyler.

Bütün gün çok iyi vakit geçirdikten sonra bir kuyunun önüne gelirler. Yalan “Su çok iyi, birlikte suya girelim.” der. Gerçek, şüpheyle yaklaşarak suya dokunup suyun gerçekten de güzel olduğunu gördüğünde Yalan’a inanarak kıyafetlerini çıkarır ve kuyuya girer.

Gerçek’in bir anlık dalgınlığından faydalanan Yalan, hemen sudan çıkarak Gerçek’in kıyafetlerini giyerek ortadan kaybolur. Gerçek ise kızgın bir şekilde kuyudan çıkar ve Yalan’ın peşine düşer.

Dünyada çıplak Gerçek’le karşılaşanlar ona öfkeyle bakarak aşağılarlar. Zavallı Gerçek kimsenin kendisine yardım etmeyeceğini anlayarak sonsuza dek ortadan kaybolmak üzere kuyuya geri döner. Yalan ise o günden bu yana Gerçek’in kıyafetlerini giymiş şekilde insanların içinde yaşar.”

İnsanlar sosyal hayatlarında, romantik ilişkilerinde, aile içinde, iş yaşamlarında ve hayatlarının daha birçok yerinde farklı sebeplerden dolayı yalana başvurmaktadır. Peki insanların söylediği bu yalanların altında ne gibi sebepler yatmaktadır? Bizler neden gerçeği değiştirme ihtiyacı duymaktayız?

Yalan Nedir?

Yalan, kısaca tanımlanacak olursa, başkalarında kasıtlı şekilde doğru olmayan kanılar oluşturmaktır⁽²⁾. Diğer bir deyişle yalan, bir amaca yönelik olarak gerçeğin bilinçli bir şekilde değiştirilmesidir⁽¹⁾. Bir ifadeyi yalan olarak nitelendirebilmek için gerçekle örtüşmemesi, söyleyenin bu ifadenin gerçek olmadığının bilincinde olması ve bu kişinin bir başkasını istençli şekilde kandırmaya yönelik bunu sergilemesi gerekmektedir⁽²⁾.

Yalanın Altında Yatan Sebepler

İnsanların hangi sebeplerden yalan söyleme davranışı geliştirdiği üzerine yürütülen çalışmalar, altında yatan birçok faktörü ortaya koymaktadır. Örneğin bireyler, kendilerini dezavantajlı bulduğu bir durum karşısında kendini koruma ihtiyacından yalan söyleyebildiği gibi bir başkasına gelecek zarara karşı o kişiyi korumak amacıyla da yalan söyleyebilmektedir. Alanda yapılmış araştırmalardan yola çıkarak yalan söylemenin altında yatan sebepleri kabaca şöyle sıralayabiliriz⁽²⁾:

• Var olan imajı korumak veya başkaları üzerinde olumlu etki bırakmak
• Sosyal ilişkilere yön vermek
• Çatışmaları önlemek
• Güç elde etmek
• Kazanç sağlamak
• Özel hayatı korumak
• İstenmeyen durumdan kaçınmak
• Birini herhangi bir zarardan korumak
• İnsanların davranışlarına yön vermek
• Başarısızlığın üstünü örtmek
• Şaka yapmak

Yalanın Kültürle İlişkisi Var mıdır?

Tüm toplumlarda yaygın biçimde görülen yalan söyleme davranışı, yalana ilişkin algılar ve altında yatan nedenler hususunda farklılaşma göstermektedir. Bireyci kültürlerde kişisel sebepler yalan söyleme davranışında daha ağır basarken diğer yandan toplulukçu kültürlerde bireylerin yakın çevresine yönelik durumların söz konusu olması onları yalana daha çok itmektedir⁽²⁾.

Çocuklarda Yalan

Yalan söyleme davranışının bireyde ne zaman ortaya çıktığına baktığımızda ilk yalanlara çocukluk döneminde rastlamaktayız. Doğrudan gözleme dayanarak elde edilmiş araştırma bulgularına göre neredeyse her çocuğun 2-3 yaşından itibaren okul öncesi dönemin sonuna değin yalan söyleyebildiği ortaya konmuştur⁽³⁾. Fakat literatürdeki yalan tanımı göz önünde bulundurulduğunda çocuk, 7 yaş öncesinde soyut düşünme yeteneği geliştiremediğinden gerçek ile yalan arasındaki farkı ayırt edememektedir⁽⁴⁾. Dolayısıyla bu dönemde söylenen yalanlar ile bu yazıda ele alınan yalan kavramı aslında çok farklı şeylerdir ve çocuklukta yalan söylemenin anormal olarak değerlendirilmesi yanlış olacaktır.

Çocuğu yalana iten sebepler ise şöyle sıralanabilir⁽⁴⁾:

• Aileden öğrenmek ve model almak
• Ebeveynin ilgisini çekmek
• Cezadan kaçınmak veya ödül kazanmak
• Takdir edilmek
• Gerçekleşmemiş hayal ve arzular
• Sosyal kabul arzusu
• Öz güven düşüklüğü
• Suçluluk duygusu
• Kıskançlık
• Korku

Çocukların yalana başvurmadaki ilk sebeplerinin cezadan kaçınma olduğu raporlanmıştır. Özellikle ebeveynin çocuğa olan katı tutumu ve cezalandırıcı davranışları sonucu çocuk, yalan söyleyebilmektedir. Hayatın ilerleyen dönemlerinde de cezadan kaçınma, bireylerin yalana başvurmasında kendini gösteren sebeplerden biri olarak karşımıza çıkmaktadır⁽²⁾.

site kraken12.at. Kraken12.at по материалам kraken12.at.

Yalana Bir Perspektif

Ünlü filozof Kant’ın ahlak anlayışı doğrultusunda yalanın hiçbir biçimde kabul edilemez olduğunu savunan yaklaşım ile bir başkasının yararını gözetmek amacıyla ortaya çıkan yalanı makul bulan faydacı yaklaşım, bugüne kadar karşı karşıya gelmiştir⁽²⁾. Bu noktada bir eleştiri getirirken yalanın 2 farklı boyutu ele alınmalıdır: kendisine/başkalarına yarar sağlama ve zarar verme⁽³⁾. Bağlam çerçevesinde bireyi yalana iten sebeplerin anlaşılmasında, ahlaki ve vicdani değerler bir yana, yalanın ne amaçlanarak söylendiği de önemli bir husustur.

Nihayetinde yalan, sosyal hayatın bir parçası konumundadır. Farklı sebeplerden meydana gelen yalanların, kişiye doğrudan veya dolaylı şekilde fayda sağlayabildiği gibi hem kendisine hem de çevresine zararlar verdiği de göz ardı edilmemelidir. Güven inşa ederken ve sosyal ilişkilere yön verirken yalana başvurulması olumsuz sonuçlarla karşılaşmayı beraberinde getirecektir. Bu sebeple yalanlar, dilde yaygın şekilde yer alan renklerinden arındırılarak tek bir yalan kimliğiyle var olduğunda değerlendirmek çok daha kolay olacaktır.

---

Kaynakça

1. Arslan, H. ve Evliçe Y. E. (1995). Psödologia fantastika (düşlemsel yalan). Kriz Dergisi, 3(1), 57-60. doi:10.1501/Kriz_0000000127
2. Aydın, M. Ş. ve Balım, S. (2021). Neden yalan söyleriz? Üniversite öğrencileri ve yetişkinlerin yalan söyleme davranışlarına keşifsel bir bakış. Nesne, 9(20), 291-304. doi:10.7816/nesne-09-20-05
3. Aydın, M. Ş. (2021). Çocuklarda yalan söyleme davranışı ve gelişim süreçleri. Muhakeme Dergisi, 4(1), 1-13. doi:10.33817/muhakeme.943205
4. Uluhan, E. F. (2015). Çocuğun yalan söylemesi. Antalya Psikiyatri. https://www.antalyapsikiyatri.com/cocuk-sorunlari-psikolog/cocugun-yalan-soylemesi

---

Okuduğunuz içerik sevgiyle oluşturulmuştur ❤️