Psikolojik Rahatsızlıklar

Piromani: Yangın Çıkarma Davranışı

Piromani tekrarlayıcı, kasıtlı ve istekli bir biçimde yangın çıkarma davranışıdır. Kişi kendisini kontrol edemez ve yangın çıkarma dürtüsüne karşı koyamaz. Dürtü bozukluğu sınıflamasında yer alan piromanide yangın çıkarmaktaki amaç maddi yarar sağlamak değildir. Bu tanıyı almış kişiler herhangi bir terör örgütüne dâhil değildirler, sosyopolitik bir davaya dikkat çekmeyi hedeflemezler. Aynı zamanda, intikam almak için de bu davranışı sergilemezler (5*). Yangın çıkarma, “kundaklama” olarak da tanımlanmaktadır. Bu kişiler, yangın çıkarma eylemi öncesinde gerginlik yaşarlar. Eylem sonrasında ise bundan haz duyup rahatlarlar ve eylemin sonuçlarından büyülenirler (1*). Felakete uğrayan kişilerin can kayıplarına veya maddi kayıplarına duyarsız kalırlar (5*) ve pişmanlık duygusu yaşamazlar.

Nedenleri Nelerdir?

Nörobiyolojik faktörler, çevresel koşullar, geçmiş yaşantılar, aile ilişkileri piromaninin ortaya çıkmasında etkili olmaktadır.

Nörobiyolojik: Beyin omurilik sıvısında (BOS) ‘monoamin’ metabolitleri düşük düzeydedir. Beyinde serotonin döngüsünün düşük oranda olması, dürtü kontrolünde azalmaya neden olmakta ve bu durum da şiddet eylemlerine yol açmaktadır (1*). Ayrıca, zekâ seviyesi düşük olan kişiler, üzgün hissettiklerinde yangın çıkartarak mutlu olmak isterler. Çocukluk döneminde kişinin baskı ve şiddete maruz kalması sinir sistemini de olumsuz etkilemekte ve piromani için tehdit oluşturmaktadır..

Aile Yapısı ve Çevresel Faktörler: Kişinin geçmişinde fiziksel ya da cinsel istismara maruz kalması, madde kullanımı, aile yapısının bozuk ve düzensiz olması, çocukluk çapı istismarları piromani için risk faktörlerindendir (1*). Ayrıca, bastırılmış duyguların kişide dürtüler yoluyla yangın çıkarmaya yol açtığı da düşünülmektedir.

Kuramsal Yaklaşımlar

Psikanalitik Kuram: Piromaninin psikanalitik yönünü ortaya koyan ilk kişi Schmid’dir. Özkıyım düşünceler ve dürtülerin yer değiştirmesi sonucu piromanik davranış ortaya çıkmaktadır. Freud ise yangın çıkarma davranışının cinsel ilişki ile bağlantılı olduğunu savunmuştur. Ateşi cinselliğin gücünün sembolü olarak değerlendiren Freud, yangın çıkarma ile kişinin sembolik mastürbasyonunun eş değer olduğunu belirtmiştir. Bazı piromanik kişiler ateş ile cinsel olarak uyarılmaktadır (1*).

Sosyal Öğrenme Kuramı: Çevrenin ve diğer insanların yangın çıkarma davranışında etkili olduğu savunulmuştur ve piromaninin öğrenilen bir davranış olduğu düşünülmüştür (1*).

Bazı terapistlere göre ise piromani, saygınlık ve güç kazanma isteği ile birlikte ele alınmaktadır. Ayrıca yangın çıkarma eylemi aşağılık duygusunun sebep olduğu öfkenin bir dışavurumu olarak da değerlendirilebilmektedir (1*).

Epidemiyoloji

Piromani, erkeklerde kadınlara oranla daha sık görülmektedir. Nadir olarak görülmekte ve yangın çıkartan kişilerin çoğunluğu 18 yaş altında olmaktadır. Kundakçılık olaylarına bakıldığında piromani tanısı alan kişilerin oranı 1951’de %39, 1967’de %23 ve 1982’de %3’tür (1*). Ayrıca 1982’de mahkemeye gönderilen 26 kundakçılık yapan kişinin hiçbirisinin piromani tanısı almadığı gözlenmiştir (Tan, 2018). Piromani çocukluk yıllarında başlayabilmekle birlikte çoğunlukla geç ergenlik veya erken yetişkinlik dönemlerinde ortaya çıkmaktadır (1*).

Belirtileri ve Tanı Ölçütleri (DSM-5, 2013)

  • Birden fazla, bile bile ve isteyerek yangın çıkarma.
  • Bu davranıştan önce gerilim, huzursuzluk, çarpıntı yaşama ya da duygusal olarak uyarılma.
  • Yangın ve bununla ilişkili gereçlerden (örn. yangın donatısı, kullanılışları vs.) büyülenme, bunlara karşı merak duygusu geliştirme ve ilgi duyma ya da çekim duyma.
  • Yangın çıkarırken ya da olay sonrası bunu izlerken ve orada bulunurken bundan haz alma, doyum bulma, mutlu olma ve rahatlık hissetme.
  • Maddi çıkar için, siyasal görüşün dışavurumu olarak, suç kanıtlarını gizlemek için, öfkesini göstermek için ya da intikam almak için, yaşam koşullarını iyileştirmek için, bir sanrıya karşı bir tepki olarak yangın çıkarılmamaktadır. Ayrıca, yargılama bozukluğunun bir sonucu olarak da yangın çıkarılmamaktadır.
  • Yangın çıkarma, davranım bozukluğu, mani dönemi ya da antisosyal kişilik bozukluğu ile daha iyi açıklanamaz.

Çocuğa Yaklaşım Hataları ve Çocuğa Yaklaşımda Ebeveynlere Öneriler

Her çakmakla, kibritle oyun oynama merakı olan küçük çocuğun, kundakçılık yapacağı veya piromaniye sahip olduğu düşünülmemelidir. Çocuğu küçük düşürebilecek hareketlerde bulunulmamalı, aşağılayıcı şekilde davranılmamalıdır. Çünkü aşağılık duygusu öfkeye sebep olmakta, çocuk da öfke duygusunun dışavurumu ile yangın çıkartabilmektedir. Birçok davranış probleminde olduğu gibi piromanide de ebeveyn rolleri çok önemlidir. Çocuğun fizyolojik ve psikolojik ihtiyaçlarının karşılanması gerekir. İlgisiz ebeveyn tutumları bu noktada hatalı olmaktadır. Çocuğun çevresinde, kolayca ulaşabileceği, yangın çıkarmaya yardımcı araçların bulundurulmaması ve kolayca ulaşılır olmaması gerekir. Yangın çıkarma davranışının ileride cinsel bastırmaların sonucunda doğacağına dair görüşler de mevcuttur. Dolayısıyla çocuğa gelişimsel düzeyi ve yaşı dikkate alınarak cinsel eğitim verilmeli, sorularına cevap bulabilmeli ve merakını doğru bir şekilde giderebilmelidir. Gerektiğinde uzman yardımına başvurmak çocuğun ve çevredeki kişilerin daha fazla zarar görmemesi adına gereklidir.

Müdahale

Çocuğun duygularını önemsemek, düşüncelerini ifade etmesine imkân sağlamak ve empatik bir ortam yaratmak en önemli konudur. Ayrıca, çocuğun ailesiyle de işbirliği içinde olunması gerekmektedir. Çocuk yakından takip edilmeli, ihmal edilmemelidir. Kişinin zekâ katsayısını bulmak için zekâ testi uygulanabilir. Bu sonuca göre bir müdahale basamağı oluşturulabilir. Zekâ seviyesi düşük olan kişilerin yangın çıkarma eğiliminde olduklarını göz önünde bulundurarak gerekli özel eğitim verilebilir. Aşırı agresif kişilerin ve duygularını çok bastırmış, baskı görmüş kişilerin, bu eylemde bulunabileceğini söylemek mümkündür. Dolayısıyla öfke kontrolü üzerine çalışmalar yapılabilir. Oyun terapisi sayesinde çocuğun öfkesiyle çalışılabilir. Örneğin çocuğun öfkesi o kadar yoğundur ki yıkıcı bir güç ile öfkesini dışa vuruyor olabilir ve bunu yangın çıkarma oyunu ile yapabilir. Yaktığı şey onda hayal kırıklığı yaratan veya üzen bir şey olabilir. Çocuğun geçmiş yaşantılarında herhangi bir cinsel istismara uğrayıp uğramadığı konusunda bilgi edinilmeli ve bunun üzerine çalışılmalıdır.

Piromaninin tedavisinde daha çok bilişsel- davranışçı terapi yöntemi ve aile terapisi en etkili görülen müdahale yöntemidir. Bunun yanında yangın güvenlik eğitiminin uygulanması da önem arz etmektedir (1*). Ailenin bilinçlenmesi ve çocuğunu ihmal etmemesi gerektiği konusunda bilgilendirilmesi gerekir. Ayrıca, kişinin başka bir psikiyatrik bozukluk öyküsü olup olmadığı da bilinmeli ve gerekirse başka bozukluklara eşlik ettiği durumlarda ilaç tedavisine de başlanabilmektedir.


Kaynakça

  1. Tamam, L., Döngel, B. D. Yıkıcı bozukluklar, dürtü kontrol ve davranım bozuklukları. Bölüm 85. Erişim adresi: https://www.researchgate.net/profile/Lut_Tamam/publication/313750822_Disruptive_Impulse_Control_and_Conduct_Disorders_Yikici_Bozukluklar_Durtu_Kontrol_ve_Davranim_Bozukluklari/links/58ab497792851cf0e3ca4835/Disruptive-Impulse-Control-and-Conduct-Disorders-Yikici-Bozukluklar-Duertue-Kontrol-ve-Davranim-Bozukluklari.pdf
  2. Piromani, 16 Nisan 2021 tarihinde erişildi. Erişim adresi: https://tr.wikipedia.org/wiki/Piromani
  3. Adnan Çoban, 16 Nisan 2021 tarihinde erişildi. Erişim adresi: https://www.adnancoban.com.tr/yangin-cikarma-hastaligi-piromani
  4. Piromani Hastalığı Nedir, 15 Nisan 2021 tarihinde erişildi. Erişim adresi: https://www.yasemin.com/saglik/haber/2971953-yangin-cikarma-piromani-hastaligi-nedir-piromani-hastaliginin-belirtileri-nelerdir
  5. Tan, O. (2018). Takıntılar: Vaka örnekleri ve tedavi yöntemleri. İstanbul: Timaş Yayınları.
  6. Amerikan Psikiyatri Birliği, Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal Elkitabı, Beşinci Baskı (DSM-5), Tanı Ölçütleri Başvuru Elkitabı’ndan, çev. Köroğlu E, Hekimler Yayın Birliği, Ankara, 2013.

Okuduğunuz içerik sevgiyle oluşturulmuştur ❤️

Başa dön tuşu